Xoves. 28.03.2024
El tiempo
Manuel Vilar
21:45
17/09/17

Areal de Nemiña: da soedade á masificación

Areal de Nemiña: da soedade á masificación
Nemiña: entre a conservación e a turistización A praia de Nemina-Muxia-Foto-Manuel Vilar A praia de Nemiña-Foto-Manuel Vilar

Agora que o verán xa está marchando e chegan as chuvias, podemos facer balance e reflexionar sobre como foron as cousas, especialmente preguntarnos que tipo de turismo queremos e se este turismo nos vale para encarar decididamente o futuro. Só quero traer aquí agora uns apuntamentos sobre o areal de Nemiña.

A comezos do tempo de estío os xornais traían informacións sobre a masificación na praia de Nemiña e os problemas que esta, xunto coa falta de estruturas adecuadas, trae. Pero esas novas véñense repetindo nos últimos tempos, porque este areal está de moda, e iso é garantía de masificación, deterioro do espazo e destrución da súa riqueza paisaxística. A liña do equilibrio entre as necesidades humanas e as esixencias da natureza é moi feble.

Nemiña é un areal dun quilómetro e medio de longo, de area branca e fina, que se estende  por onde desemboca o río Castro formando unha moi pequena ría entre os cabos Touriñán e o da Nave, a ría de Lires. É un areal venteado que mira ao suroeste, pero abrigado dos ventos do nordés, os dominantes na primavera e verán. Sería esta situación estratéxica a que a colocou no mapa de Fernando Ojea, Descripcion del Reyno de Galizia. Neste mapa de 1603, aparece Nemiña, tamén o río Castro, denominado como “Vau Cerveyro”, terxiversación de Vaosilveiro, o primeiro lugar que se encontra río arriba. Desde entón seguirán aparecendo na cartografía da idade Moderna como lugares de referencia, tamén Nemancos, escrito “Namancos”, a vella denominación desta Terra, topónimo que vai aparecer nun poema do poeta inglés John Milton (1608-1674), quizais porque buscou no mapa de Ojea referencias xeográficas para documentar o tema do poema relacionado coa morte dun amigo no mar.

Nemina no mapa Gallaecia Regnum de F Ojea publicado no Atlas de G. Mercator-1603 Nemiña no mapa Gallaecia Regnum de F. Ojea, publicado no Atlas de G. Mercator (1603)

Nemiña é agora un “paraíso dos surfistas”. Son varios os portais de internet que loan esta praia para a práctica do surf. Nunha leo, en español claro, que é unha praia rústica [sic], de baixa ocupación e situada ao “norte de España”. Que entenderán por baixa ocupación? Claro, non é a Porta do Sol madrileña. Na web do Concello dise que é unha praia internacional. E na prensa saen entrevistas a algún personaxe televisivo que pasa as súas vacacións aquí, que din estar namorados deste lugar.

Antes de que o surf se puxera de moda, Nemiña era unha praia solitaria e poucos eran os bañistas que se achegaban até ela, a maioría locais, pero non moitos, pois a praia como espazo de lecer é un invento recente. Si había trinta persoas na praia xa se escoitaba: “canta xente hai!”. Mais, nos últimos anos, o número de bañistas foi aumentando, empezaron a facer algunhas casas sobre as dunas,  viñeron os surfistas, viñeron as caravanas, seguen vindo as caravanas, e chegaron os problemas. Onde aparcar? Onde coller auga? Onde facer as necesidades fisiolóxicas? Onde botar o lixo? Son estes problemas que se repiten cada verán, e non se lle deu unha solución, agás facilitar o acceso dos coches: abrir unha pista e asfaltar un camiño.

Caravanas aparcadas nas dunas de Nemina-Foto-Manuel Vilar Caravanas aparcadas nas dunas de Nemiña-Foto-Manuel Vilar

Unha xeografía simbólica

As consecuencias: a destrución dunha paraxe natural e a perda de biodiversidade, tamén, o aniquilamento dunha paisaxe simbólica, porque Nemiña forma parte desa xeografía simbólica que nos ergue como sociedade, unha paisaxe determinante na xeografía pondaliana. Aquí, e camiño dos Casás que están “ó pé do monte da Croa” onde aprendeu o latín, escoitou os nomes que lle valeron para dar vida á “engañosa Morpeguite”, “a fada Baltar”, “a caterva d´Agar”, “o roxo Porcar”; tamén están nesta xeografía o “Vasilveiro é verde e fresco” e “ouh brañas de Armear”. Todos nomes na contorna próxima a Nemiña, nomes que forman parte do noso imaxinario colectivo.

Unha xeografía agredida

Mais as agresións ao ecosistema do areal non comezaron agora, veñen de hai tempo. Non hai planificación, tampouco moito interese en coidar do propio. Que importan as diversas declaracións de protección se logo non aplicamos a norma, non a respectamos. Porque Nemiña forma parte do ZEPVN Costa da Morte-LIC Costa da Morte e está no plan de conservación da píllara das dunas.

Primeiro foi a instalación dunha piscifactoría de troitas na desembocadura do Castro e a construción dunha presa que alterou o caudal do río. Non é só que xa non se puidese atravesar o río andando por Vaosilveiro e que houbese que levantar unha ponte para que agora pasen os peregrinos (aquí caeu Josep María Espinàs cando fixo unha viaxe a pé pola Costa da Morte). Na micro toponimia queda a memoria das barcas para pasar o río e teño na memoria as aventuras que contaba un curmán do meu pai que tiña que cruzar o río nas noites de inverno para ir ver a moza. Salvou a vida varias veces grazas ao cabalo que o levaba, agarrándose ao seu pescozo e deixándose levar pola besta. Dicían que o Castro “é un río tolo”, que “enche mui rápido”. Non é só que a ponte teña un impacto visual entre a inmensidade do verde, senón que levou a que pasen os vehículos motorizados por onde non era estritamente preciso, pero temos que chegar a todos os lados, temos que deixar alí a nosa pegada. Amais disto, a piscifactoría afectou gravemente á vida do río. Na relación que se fai do Estado da Casa de Altamira no século XVIII, se di que o Pozo Negro, paraxe situada por onde agora está a presa, estaba reservado para pescar só o conde, as súas boas troitas, reos e salmóns. Os salmóns e reos xa non soben porque o río ten un tapón, e as troitas son as que escapan da piscifactoría.

A mediados da década de 1970, cando andaban a querer colocar máis plantas de celulosas nas rías, un día apareceron unhas máquinas desmontando as dunas. Alá foron os veciños e o seu párroco a preguntar que ían facer alí. A nova saíu entón nunha reportaxe na revista Cambio16 e as máquinas marcharon. Tamén se di que xogaban ao despiste, porque onde realmente a querían colocar era en Cospindo, outro lugar pondaliano.

Logo, nos 90, o concello de Muxía abriu unha pista que sube polo monte Nen arriba, cortando o monte en diagonal. Non vou contar aquí o que se rumorea dalgúns dos intereses que están detrás da orixe desta vía. Mais a pista levou tráfico rodado a lugares onde nunca chegara un coche, moto ou quads. Agora as dunas son un bo lugar para pegar brincos con eses vehículos. Pero a estrada cortou o normal desenvolvemento da duna, e os vehículos provocan erosión e alteran a flora e a fauna nun lugar declarado hábitat de interese prioritario e un dos poucos enclaves onde hai unha colonia de choia biquivermella. Ademais, coches e caravanas aparcan ao longo da pista e ao carón disto, algo que prohibe a lei de costas. E para facilitar máis o acceso, agora un vello camiño que vai de Vilela cara a praia está asfaltado, metendo máis coches cara ao areal. Regular o tráfico rodado semella tabú, aquí ou en Fisterra.

En Francia, o Conservatoire du Littoral practica unha política de compra e protección de terreos costeiros sobre os que pesa unha ameaza de degradación ou artificialización. E podíamos pór máis exemplos de fóra.

Unha pequena freguesía

Nemiña era unha pequena freguesía formada por catro lugares: Nemiña, Vilela, Queiroso e Talón. A gora hai que engadir dous novos núcleos, O Cruceiro, que se pode entender como un medre do núcleo de Nemiña, e a Praia, que son as casas que se fixeron ao carón do areal. A base da súa economía era a agricultura, o mar era un complemento, os mariñeiros un par de veciños só, agora un par de percebeiros.

Nas pozas que se formaban na camposa da praia era onde levaban o liño a empozar. Seica acudían tamén a quitar o mal do aire, trazando un círculo na area e dando sobre el nove voltas ao tempo que se recitaban unhas xaculatorias. Despois tiraban as roupas ás augas do mar.

Desta relación co mar quedan escasos restos, unhas pedras que só poucos identifican pertencentes ás casetas do Rexo, Grixoa e ao Almacén. Este era desde onde se abastecían algúns barcos que recalaban nesta pequena ría para descansar ou reparar despois de dobrar o cabo Fisterra ou pasar a perigosa Ghalluda de Touriñán. Nemiña era un preciso lugar de recalada e onde coller auga. Entendo que esta é outra das razóns pola que sae cedo na cartografía empezando no mapa de Fernando Ojea. Esta relación coa navegación levou a colocar aquí un facho, no Pedrouso, por diante do Sombelo, este xa de Touriñán. O facho, dicían os derroteiros, víase por detrás do monte Gordo. O facho foi desfeito hai uns sesenta anos cando se pechou un prado e as súas pedras serviron para choer as paredes. Tamén se chegou a cargar madeira, porque os montes tiñan bos piñeiros, hainos aínda, pero xa medran aquí e alí os eucaliptos.

Pero ao mar íase a buscar o alghaço. Ao carón da praia estaba o Campo do Alghaço. E logo estaba o que “botaba o mar”, os restos dos naufraxios. Son moitos os barcos que foron a pique por esta zona. Fálase do “Arada”, en 1953. Varou e a xente baleiroulle a despensa, pero as cousas volveron aparecer, pois a garda civil dixo que si aparecían non tomaría outras medidas. Apareceron, e dise que un pasou a noite de vodas desenterrando as cousas que collera do barco para entregalas.

1983 foi ano de eleccións municipais. O primeiro día da campaña íamos dar un mitin na escola unitaria de Frixe, unha vella casa que non tiña as condicións precisas xa para ser escola. Era un día de temporal. Non demos o mitin. A xente estaba na praia de Nemiña, pois o temporal enchéraa totalmente de madeira tropical e todos estaban alí para collela.

E polo mar tamén viñan perigos, xentes que viñan quitarlles o pouco que tiñan. Fálase dos ataques dos pobos do norte, que atacaron esta pequena freguesía tres veces, pero á terceira, din, os locais estaban preparados, fixéronlle fronte e rexeitaron o ataque, causando baixas no inimigo. Por iso se fala do cemiterio dos ingleses, que estaría detrás do pequeno templo románico e onde se enterraron os cadáveres dos atacantes.

Nemiña viu marchar a moitos dos seus veciños. Na década de 1950 marcharon 62 persoas cara a América e pecharon catro casas, entón vivían aquí unhas 270 persoas, hoxe non chegan nin á metade. Lugares como Queiroxo, onde se hospedaba o Bardo, tiñan seis veciños e uns corenta habitantes, hoxe viven seis persoas. E segue marchando xente. O despoboamento é perda de vitalidade. O turismo non é capaz de darlle saída laboral aos veciños desta pequena freguesía e seguimos agredindo o territorio.

     

As Aberturas. Memorias e paisaxes

Outros artigos de Manuel Vilar

Serie “De Carnota a Astoria: “Vin porque me trouxeron, non quería vir””, por Manuel Vilar

Fonte

Comentarios