Venres. 29.03.2024
El tiempo

Eduardo Pondal: “Un recuerdo a mi patria” (1857)

Recuperaron onte os trasn@s do Camiño dos Faros un antigo poema dun xovencísimo Eduardo Pondal. Publicado no seu día nun semanario vigués, La Oliva, entre 1856 e 1857, “Un recuerdo a mi patria”, e recollido na recompilación de poemas en castelán de Pondal feita por Félix Neira “A outra maleta de Pondal”, trae xa moitos detalles do que sería o Bardo.

“Xa ten moitos dos trazos estilísticos do que vai ter despois, mesmo na adxectivación”, sinala Mato Fondo, que se lanza a facer esta fermosa reseña que nos sirve para darlle á benvida ás #FirmasQPC:

Eduardo Pondal: “Un recuerdo a mi patria” (1857)

Eduardo Pondal: “Un recuerdo a mi patria”

O poema foi escrito á idade de 22 anos, posiblemente antes. Pondal, daquela, é un xovencísimo poeta que xa mostra unha acusada personalidade literaria. Primeira nota de atención. Algúns trazos da súa obra posterior, como se fosen transmitidos a través dun código xenético, xa están neste poema: o emprego estético/emocional da toponimia, certo ánimo atormentado (“batido eternamente del viento del pesar”), afastamento e incomprensión (o xenio é individual e non comprendido), altivez de pensamento, sentido angustioso do cárcere espiritual ("solitario canta"), a evocación doutros lugares e culturas, da beleza doutros lugares e doutras xentes (o orientalismo, estrañamento ou saudade daquela cultura lonxana, tan propio del, que aparece tamén en "A Campana d¨Anllóns”).

A contemplación

O espíritu contemplativo está relacionado co significado do bardo (ser anterior, de oscuras idades, vagabundo e solitario), e a contemplación chega desde un lugar elevado, símbolo da elevación espiritual: He visto cuando niño/rojo ocultarse el sol.

O canto harmonioso

E xa non se ouza o canto armonioso, di en “Cando xazan do cisne”. A música, expresada a través do canto dos bardos, a tanxeren as súas harpas, ou o vento, as brisas da Barra, os pinos na costa ou no máis fondo do mato, a propia voz do poeta goza dun poder melódico, son unha (permítomo dicer) auténtica orquestra con resonancias antigas, lendarias, sinfónicas. A este respecto, defendo certa semellanza significativa entre o poema de Pondal “Cando xazan do cisne” e o Adagio Lamentoso da Sinfonía Patética de Tchaikovski. Admito que pode resultar unha opinión muito subxectiva, mais suxestionada polo lector de Pondal e amante da música do compositor ruso. E neste poema, o poeta invoca un “genio invisible del patrio, undoso río” que inspire o canto “Ven a mi lira triste tus ocos a inspira

A toponimia no poema

Elemento estilístico característico da obra de Pondal. Explico o que quero dicer por "estilo": é o propio poeta, como figura literaria, mais non apenas. O estilo é marcado polas vivencias, as lecturas, toda influencia artística gozada polo poeta. Todo, en fin, o que marca a súa obra e lle dá personalidade que a fai única. O estilo é, pois, o poeta, non un recurso manierista utilizado como elemento estético.

"Reló dos tristes momentos /da miña patria querida", di Pondal no seu poema "A Campana d´Anllóns". A evocación á patria, non tén unha conotación política, mais sentimental, emocional. A patria é o val da Ponteceso, os escenarios bárdicos dominados polas alturas, o Gontón, o Alto da Ferreira, o Monte Branco, o lugar mítico.

Outro elemento, protagonista esencial na obra pondaliá, é o río. "Onde o Anllóns, seu nativo rio/ da peregrinación antiga, e do longo traballo/acha repouso" di nun poema posterior. O río é símbolo do paso do tempo e da vida propia, entendida como peregrinación. Neste sentido, faise evidente a personificación dos elementos da paisaxe, e como estes nos revelan o poeta.

En fin, a evocación da toponimia local do val da Ponteceso, é riquisima neste poema. Pondal dalle un sentido case mítico a unha paisaxe que pode contemplar desde a súa casa. Non precisa se alonxar no tempo e no espazo, pois ela ofrécese achegada: as praias de Laxe e o propio lugar, tan brancas que “imitan en el desierto las tiendas de Cedar”; a Outra Banda (pasando o río pola ponte), o Corno, monte, o río, e o Monte Branco, o lugar escollido polo poeta para nel repousar.

O poeta

En toda a obra posterior, o poeta é visionario, alguén que vaga polo mundo, incomprendido. Unha actitude moi da época, que chega como herdo do Romantismo europeu (trasunto do anxo caído) e se prolonga en diferentes tipos a través das Escolas Decadentistas e o Simbolismo. Algo podemos procurar no poeta que vaga baixo as estrelas, en Rimbaud. Ou o poeta como ciño maltratado en Baudelaire.

E logo está a figura literaria do Bardo. Actúa como máscara do poeta. Bardos anónimos, ou non, que vagan polo mundo, misteriosos, que veñen doutras idades. Levan en si un canto profético que marca as súas frentes dun raio luminoso ou unha sombra atormentada. Repasemos:

  • 1. físicos, anatómicos: corpo atormentado, cuello dolorido (voz),
  • 2. Trazos de carácter, personalidade e ánimo: altivo pensamento, hórridas cadenas, tormentosas penas,
  • 3. Elementos metafóricos ou simbólicos da dor: a soga na gorxa, río de tormentosas penas, ·”Y como la del cisne que solitario canta…”.

Debería facer ,tal vez, un comentario valorativo que recolla todas as ideas que me proporciona a lectura do texto, desde o conxunto da súa obra posterior. Podería dicer, con certa ironía, como a literatura posterior inflúe na doutras épocas, como se leva dito. Creo de todas formas que calquer idea que pretenda resumir, está xa indicada desde o comezo do comentario.

Pondal, neste poema, como en “A campana d´Anllóns”, tamén escrito de novo, mostran a un poeta cunha personalidade literaria xa formada, onde de cociñaron ben todos os leitmotivs e elementos da obra total do Bardo.

  • Miguel Mato. Febreiro, 2021.
 

Un recuerdo a mi patria

Oh tu, genio invisible
Del patrio, undoso rio,
Ven a mi lira triste
tus ocos á inspirar;
Ven à rasgar las nieblas
Del pensamiento mio
Batido eternamente
Del viento del pesar

Por un momento aparta
Mi cuerpo del tormento
Dame un instante solo
De calma terrenal,
Y deja que recorra
Mi altivo pensamiento
Las fértiles orillas
De mi pais natal

Ven á aflojar un tanto
Mis hórridas cadenas;
Tu arranca de mi cuello
Los nudos del dolor;
Ven a secar el rio
De tormentosas penas;
Deten por un momento
Su bárbaro furor.

Ven à arrancar la soga
Que oprime mi garganta;
Ven a formar robusta
Mi temblorosa voz,
Y como la del cisne
Que solitario canta,
Dulce, el rigor apague
De mi dolor atroz.

Enseñame los montes
De nebulosa cumbre,
En donde abrí primero
Mis ojos á la luz.
Del sol de ocaso heridos
Por la siniestra lumbre
Cuando la noche asoma
Su funebre capuz.

La Anasa ya diviso
Del aplanado banco
Cercada, y de sus peñas
Fatidico cordon,
Y el arenoso y triste
Desierto Monte-Blanco
En frente del sombrio
Fantástico Gonton.

Veo de altivos pinos
Fatidica cohorte
Magestuosa alzarse
Al borde del juncal,
Movida lentamente
Del huracan del norte
Que cuelga entre sus ramas
Silvido colosal.

De Valla es la dehesa,
A quien del rey se llama;
Mas ante cuya sobra
Es un gusano el rey,
Que solo sus mastiles
Del huracan que brama
Reciben poderosa
Y competente ley.

La curva audaz contempla
Que por las simas hondas
El patrio rio Allones
Del Corno hace al salir,
Y deslizar tranquilo
Sus retorcidas ondas
Hasta llegar durmiendo
Los arcos á embestir.

Las casas apiñadas
Veo de la Otra Banda,
A quien dá gratas sombras
Un bosque de laurel;
Donde la brisa suena
Armoniosa y blanda,
Cargada de perfumes
Del místico vergel.

Contemplo la llanura
Monótona y desierta
De junco solamente
Poblada por do quier,
Que imita de la vida
La vaguedad incierta,
Como el recuerdo triste,
Vaga como el ayer.

De los siniestros cuervos
El aspero graznido
Escucho, que interrumpen
Aquella soledad,
De los salvajes potros
El trémulo alarido
Cuando el nublado augura
Vecina tempestad.

Aquel es el peñasco
Que altivo se levanta,
Teñido de amarillo
Y palido arrebol,
Tras cuya parda punta
Y desigual garganta
He visto cuando niño
Rojo ocultarse el sol.

Lage es aquel, que sobre
Sus playas de blancura,
Imita en el desierto
Las tiendas de Cedar,
Cuyas morenas hijas
Sobre la frente pura
Llevan el sello hermoso
De la remota Agar.

¡Oh genio! vuela y dilas Que adoro su belleza;
Que en la memoria ecsisten
Del vate del dolor;
Por más que mi destino
Redoble su fiereza
En mi alma arderá siempre
La llama de su amor.

Las veo todavia
Sublimes deslizarse,
La playa hiriendo apenas
Con el enano pié,
Y en cantos armoniosos
De amores lamentarse,
Tan tristes cual recuerdo
Del bien que ya se fué.

Dilas que aun ecsiste
Fuego en mi pecho ardiente.
Que aun tengo en mi garganta
Para cantarlas, voz;
No importa que fulgure
Sobre mi oscura frente,
El sello formidable
De mi dolor atroz.

  • Eduardo Pondal (1857).

Comentarios