Laura Pola Formoso é Técnica Superior en Educación Infantil e a súa vez, estudante do Grao de Educación Infantil na USC. Veciña de Cee, quere compartir este traballo presentado na universidade reflexionando arredor da actual situación do ensino en Galicia nestes tempos de Covid-19.

”Desigualdade, incerteza e esperanza”

Se de algo nos serviu o Covid-19 no ámbito educativo é para cerciorarnos da necesidade de repensar a educación, así como o papel da sociedade e do propio suxeito no desenvolvemento. Necesítanse cambios, e necesitábanse xa con anterioridade ao caos educativo.

Nestes meses experimentamos nas nosas propias carnes o resultado dos recortes que tempo atrás se fixeron en sanidade e en educación. Deixarei a sanidade para os profesionais da mesma e centrareime no que profesionalmente coñezo, a educación. Costa traballo recordar cantas reformas educativas sufrín ao longo da miña vida nas aulas - actualmente preténdese aprobar unha nova lei educativa-. Pero si algo teño claro é que ningunha delas foi xusta connosco, os alumnos, nin connosco, os educadores. Talvez debésemos reflexionar, como sociedade, si un político debe lexislar en materia de educación ou debe facelo o persoal docente, do mesmo xeito que en sanidade, persoal sanitario ou si as políticas pesqueiras débense tomar a seiscentos quilómetros terra dentro, sen contar cos profesionais do sector .

Ao mesmo tempo resulta absurdo pensar que os estudantes non teñen nada que dicir sobre a educación que lles "prepara" para o seu futuro; o máis incerto, ata o momento. Ou que un docente só conta con dereito de opinión, pero non de voto, en canto ao desenvolvemento do proceso de ensino-aprendizaxe óptimo e tan necesario nesta sociedade que pide a gritos: máis!

Cando falamos de educación, falamos de familia, falamos de docentes, de estudantes, de medios, de tipos de aprendizaxes e moitos outros aspectos que debemos de ter presente en todo momento, xa que forma unha rede de multiconexións: ámbitos persoais, situacións, contextos que se van a influenciar reciprocamente ante calquera decisión en calquera punto de devandita rede. É unha reacción en cadea multidireccional.

Para comprender mellor este entramado imos ir descompoñendo as súas partes, comezando polos docentes. Necesitamos máis profesores expertos, e que estes, se formen permanentemente, preparándose así para poder adaptarse de forma inmediata a un mundo en cambio constante. Debemos de estar preparados, saber adecuarnos aos distintos escenarios que se nos poidan presentar e formatos de traballo, reorientando todo o proceso e-a.

Esta aprendizaxe, en calquera caso, debería enfocarse cara ao constructivismo, cun individuo máis implicado, creador do seu propio coñecemento, fomentando a autonomía, o "- yo sepo, profe", acompañado de motivación, tanto intrínseca como extrínseca por parte do profesorado, unido a unha aprendizaxe significativa. Os docentes son modelos, guías, referentes, e como tales, deben proporcionar as ferramentas e estratexias para o desenvolvemento de todas as capacidades e habilidades do alumnado. Créase así, unha relación de retroalimentación positiva, na cal tamén debe participar a familia e a contorna circundante.

Debemos de poñer sobre a mesa, de novo, a enorme necesidade de incluír a educación emocional nas aulas, a educación afectivo-sexual e o dereito á privacidad do alumno; como exemplo, redes sociais. Tan difícil resulta entender que é desde estas premisas desde as cales debemos comezar a traballar? Ninguén ve a importancia que ten ensinar aos mozos por exemplo a comprender a bolsa, interpretar unha nómina, solicitar un préstamo a interese variable... máis ata que saber resolver unha derivada ou un logaritmo?

Hai que ensinarlles na vida práctica, na realidade na que teñen que vivir, axudarlles con estratexias para poder enfrontarse a un complexo sistema cambiante. Autocontrol, autoconfianza, autoestima, autoconcepto. Non vos di nada?

A familia, en calquera das súas formas, é un dos alicerces básicos do alumno, e todo o que neste ámbito ocorra debe ir da man da escola e de forma conxunta deben remar cara a unha mesma meta e por un ben común. Ambas buscan o mesmo, pero aínda non se logrou o grao de colaboración e implicación necesarios, conceptos que non poden quedar afastados en tempos como os actuais. Agora máis que nunca é necesario axudarse os uns aos outros e ter en conta os aspectos internos de cada tipo de familia e a conciliación laboral.

Conciliación, logo de anos debatendo e lexislando sobre esta materia, seguimos no punto de partida. E son unha pequena minoría de privilexiados os que puideron levala á práctica, quedando a materia pendente para a maior parte da sociedade. E aparentemente a situación quedarase estancada escusándonos nos novos retos que se nos aveciñan.

E que pasa cos pequenos e pequenas que queren aprender? Alguén lles preguntou? Non. Nin se espera. Pero realmente son os que algo terán que dicir. Viviron moitas situacións diferentes desde o inicio da súa vida escolar e, algo si que saben, e é que deste xeito non se chega a bo porto. Resulta indignante que ninguén che teña en conta, que pareza que non existas, pero teñas que ser ti quen deba adecuarse a todo o novo que outros elixen, sen saber si é o que verdaderamente te convence.

Resulta politicamente correcto falar de educación individualizada, de inclusión, de adaptabilidad, etc. Pero o certo é que, a día de hoxe, no noso país non é máis que unha mera utopía. E non porque a maioría dos docentes non se esforcen en facelo posible, senón por unha carencia de medios. Porque quen crea as leis nunca estivo nunha clase de 0-1 anos cunha ratio de 8 bebés: tres deles chorando por fame, outros dous aos que hai que cambialos antes de que lles saian ronchas na pel, outro chorando por gases, e dos dous restantes; un xogando, ao que, obviamente, tes que vixiar e deberías de estimular. Para que paradoxicamente o último, que está durmindo como un tronco, extrañamente resulte ser o bo. En verdade queremos este sistema?

Ou que me dicides de bacharelato, cuxo único obxectivo para alumnos e profesores é memorizar, aprobar e conseguir unha media para cursar unha carreira que che gusta e interesa e á que te dedicarás en corpo e alma, pero, á que, en moitas ocasións, non poderás chegar por carecer dunhas décimas e non poder pagar un ensino privado. É isto igualdade? De non selo, por que educamos inculcándolles desde pequenos que todos somos iguais, cos mesmos dereitos e obrigacións?

A universidade, a efectos da rúa, é o lugar no que “o profesor non saberá nin como te chamas” (nada máis afastado da realidade). En contraposición, debo criticar a sobrecarga de traballo no Grao de Educación Infantil, para unha vez terminado non recibir formación sobre como actuar ante alumnado con autismo, xordeira, ceguera, ou calquera outro tipo de discapacidade. Pero claro, unha vez máis, o sistema está pensado para unha maioría, unha suposta “media”. E todo aquel que se afasta do parámetro “normal” queda arrinconado. Xa que logo, fágome dúas preguntas: Quen decide quen está dentro da media e, con que criterio? Segue sendo este o sistema educativo que necesitamos?

Non é posible educar a todos por igual porque non hai dúas persoas iguais, todos somos únicos, diferentes e irrepetibles, e iso, é o que nos fai especiais. Para poder potenciar tanto o desenvolvemento inter como intrapersonal, é necesario ter ganas, ilusión, medios (materiais e persoais), coñecementos e a certeza de que todos traballaremos da man por un mesmo canle.

Eduquemos a cada un por como é e non por quen é. Eduquemos na igualdade individualizada. Tendo presente que cada un aprende de xeito diferente. Ensinemos, polo tanto, de xeito distinto sacando o máximo partido a cada persoa.

Só así poderemos superar calquera adversidade que se presente como foi este curso a pandemia sanitaria. Pero este virus tamén nos ensinou que separadamente da cuestión de querer, é necesario contar cos medios. Porque para levar a cabo unha docencia online ou semipresencial como se prognostica para o próximo curso, debe terse en conta a distribución xeográfica da poboación, entre outros aspectos.

Hai núcleos de poboación de Galicia, no noso caso, que nin tan sequera teñen acceso a internet ou cobertura de telefonía móbil. Se isto se levase a cabo, produciríase un agravio comparativo cos habitantes de núcleos maiores de poboación. Outros lugares, no caso de impartir un ensino semipresencial non contan coas infraestruturas necesarias para que o proxecto resulte viable: transporte público, enténdase falta de ferrocarril e liñas regulares de autobuses con horarios compatibles co ensino presencial na maioría das poboacións. Isto faría inviable desprazarse dous días á semana á capital de Galicia para recibir docencia presencial. A forma usada ata agora polos estudantes, aluguer de piso ou residencia universitaria, resulta inasumible económicamente pola redución de presencialidade. E a maiores, dada a gran crise económica que se aveciña, moitas familias non poderán costear os estudos dos seus fillos e fillas.

Explíquenlles a esas familias que non poden facerse cargo do custo da matrícula, do aluguer ou do que se vai a gastar en transporte. Explíquenlles que deben de ter conexión a internet e un ordenador actualizado, ademais dos coñecementos necesarios para poder realizar os estudos online, aínda que vivan no pobo máis remoto de montaña no que se quedan illados a maior parte do inverno. Explíquenlles que teñen que sacrificar o futuro dos seus fillos porque o demais, xa o sacrificaron moito antes.

E, ademais, explíquenlle á sociedade que o sacrificio dos nosos avós cara aos nosos pais; avós aos que deixaron morrer sos e esquecidos en todo o país, terá como recompensa unha sociedade na que os netos non dispoñerán de recursos para acceder a estudos superiores; unha vez máis.

Seguimos pensando que o noso sistema educativo é o idóneo? Temos moito que reformar desde a reivindicación, moito traballo por diante. E vén á miña cabeza a frase do revolucionario e polifacético Che Guevara “…un pobo ignorante, é un pobo fácil de enganar e manipular…”. Aínda que os fillos deses revolucionarios terminen estudando nas universidades plurilingües máis prestixiosas, fóra de España, mentres aquí hai miles de familias que pasan auténticos apuros para facerse coa alimentación máis básica.

Solución? Oxalá fose tan fácil como sacar un coello dunha chistera. Pero non se trata só de cambios en materia lexislativa no ámbito educativo. Necesitamos implementar un cambio no pensamento social, porque a educación é o alicerce fundamental sobre o que se sustenta unha sociedade sa e feliz e, unicamente no momento no que toda a sociedade tome conciencia diso, estaremos no posto de saída para construír unha nova realidade universal, acorde a todos os valores tratados ata este punto. Esta é un labor de todos, non só duns poucos, con miras altas de futuro. Fixémonos en países veciños como Finlandia, e tratemos de adaptar o seu sistema educativo que tan bos resultados está demostrando dar, á nosa realidade social.

”Un pobo ou un cidadán que opta por mirar sen ver, oír sen escoitar, falar sen dicir nada, actuar sen cuestionar e renegar sen facer valer o seu dereito a propoñer e transformar, ten o seu camiño asegurado ao fracaso, ao estancamento e probablemente á derrota, peor aínda si non ten a motivación ou vontade para saír da ignorancia.”
Omaira Martínez Cardona.

• Laura Pola Formoso.