16 de febreiro de 1919. O conflito entre o pobo e o poder chega a un punto de tensión insostible. A celebración o enterro dun neno de 4 anos no vello cemiterio, cando as autoridades o prohibiran e crearan un novo a pesar da contraposición da xente, acababa sendo un baño de sangue. Catro mulleres, veciñas de Sofán, convertíanse en vítimas inocentes, nun asunto que quedou no esquecemento e no silencio, ata este an.

Foi Xan Fraga Rodríguez, cronista carballés, un dos que sacou precisamente do silencio esta hisitoria no seu libro “As rúas do vento ceibe” (1979). E precisamente Fraga, foi un dos encargardos de participar nesta fermosa hoenxe que a Agrupación Cultural Lumieira, o Consello Parroquial de Sofán e o Concello de Carballo realizaron cando se cumpliron 100 anos do feito.

Así, este pasado 16 de febreiro, Carballo recordou por fin a esas Josefa Bolón Mato, María Caamaño Pallas, Carmen Veira Souto e María Serrano Paz. Foi nun acto no Centro Social de Sofán, co Himno do Antigo Reino de Galicia resoando no exterior, e a presencia de varios familiares das vítimas: José Fraga Serrano, máis coñecido coma Bastián, e Dolores Serrano Bolón.

Bastián é un dos 19 netos vivos de María Caamaño Pallas, que foi a primeira en caer pola baioneta e os disparos de fusil. Tiña sete fillos e estaba embarazada de sete meses. Era a bisavoa de Dolores Serrano, que na súa intervención encadrou as mortes “no contexto caciquil daquel momento” e chamou a atención na escasa visibilidade que tiveron aqueles sucesos ao longo destes cen anos. “A partir de agora –dixo- os meus fillos e a xente que pase por esta rúa preguntarase o motivo polo que este monólito está aquí, e será entón cando comezaremos a contar a historia que hoxe coñecemos”. Dolores Serrano expresou o seu agradecemento á Agrupación Cultural Lumieira e ao Concello de Carballo “por contribuír a visibilizar un episodio tráxico da historia da nosa parroquia”.

Ademais Fraga, que xa levaba anos denunciando o esquecendo do asunto, explicou brevemente o momento histórico no que se produciron os feitos e leu o poema dedicado por Manuel María aos levantamentos populares de Oseira, Nebra e Sofán, todos eles de principios do século XX. “Este acto fai xustiza e restaura a memoria reparadora e cumpre a vontade de Castelao para coas Mártires de Sofán”, sentenciaba.