Nas Mariñas coruñesas entidades como a A. C. Irmáns Suárez Picallo, de Sada, ou Eira Vella, de Betanzos, manteñen desde a súa fundación unha encomiable actividade editorial, publicando textos de moito interese. A colección «Cadernos de Estudos Xerais» da primeira chega ao nº 12 co libro de divulgación Filomena Dato Muruais. A poeta das Mariñas, de Xesús Torres Regueiro, que se engade a outras obras sobre Díaz Castro, Blanco-Amor, Emilia Pardo Bazán, Manuel María, Ramón Vilar Ponte, Monterroso Devesa, García Lorca ou o uruguaio Julio José Casal, tan relacionado coa Época Nós, ou sobre personaxes históricas como o crego das Encrobas, Moncho Valcarce, o teólogo Espiña Gamallo, a heroína republicana Luísa Viqueira Landa e a pintora Maruxa Mallo.

Filomena Dato é unha autora pouco coñecida, malia aparecer sempre de xeito breve nas primeiras antoloxías da nosa poesía, nas historias da nosa literatura, nas compilacións feministas e mesmo estaren dixitalizados os seus libros pola RAG, Galiciana, a Biblioteca Virtual Galega, a Biblioteca Digital Hispánica ou o Arquivo Sonoro do Consello da Cultura. Jesús-Fernando Román Alonso publicou até hoxe a súa biografía máis completa Filomena Dato: a poeta galega de Entre Séculos (Ourense: Duen de Bux, 2009) que agora o historiador Torres Regueiro completa con novos datos.

«A obra poética» é o capítulo máis longo e debulla de maneira cronolóxica os seus cinco libros de versos, dos que só está na nosa lingua o terceiro Follatos (1891), así como a súa fortuna editorial na actualidade, onde a súa obra é accesible en formato dixital. En papel o único título en galego tivo reedición bilingüe en 2008 e outra facsímile recente da Deputación da Coruña. Torres Regueiro analiza os principais poemas e os paratextos máis significativos cando nos fornecen de información cultural e histórica relevante. Nesa esculca Follatos ocupa os parágrafos de maior interese, con dous poemas dedicados a Rosalía, ao escritor ourensán finado novo Camilo Placer ou a Sofía Casanova.

Porén, no seu cuarto libro Romances y Cantares (Ourense: Imprenta de A. Otero, 1895. Edición dixitalizada e de libre descarga na Biblioteca Digital Hispánica), no que compila dez romances e cento sete cantares en castelán, aparece o romance «A la cruz del Corpiño», datado en «Mugía, Monte Corpiño, Junio 26 de 1894». De considerarmos que a voz poética é aquí autobiográfica, os seus corenta versos octosílabos relatan a presenza da escritora no muxián Monte Corpiño para lembrar que os restos dos seus avós descansan nestas terras.

No apartado biográfico sabemos de seus pais, de seus irmáns e mesmo de seus curmáns literatos (Andrés e Jesús Muruais), mais nada de seus avós (maternos ou paternos?) e da causa de se atoparen neste lugar da costa muxiá, talvez náufragos de acreditarmos na literalidade dos versos. Velaquí o romance ao completo:

A LA CRUZ DEL CORPIÑO

Símbolo de paz bendito - en cuyos brazos abiertos hallan reposo las almas y los pesares consuelo; tú, cuyos pies el mar besa con humilde rendimiento y cuya sombra cobija con santo amor á este pueblo, al que venera mi alma y rinde culto mi pecho porque es la cuna querida donde los mios nacieron, dime, Santa Cruz sagrada: ¿dónde reposan mis muertos? ¿En dónde están las cenizas de los que á tus pies murieron? ¿Ese mar que ha tantos siglos besa tus plantas rugiendo, sus venerandos despojos guarda tal vez en su seno? ¡Oh, Santa Cruz! á tus plantas todos reposar quisieron, y eres tú el amparo santo que buscaron mis abuelos para dormir dulcemente bajo tus brazos abiertos. Los que del mar arrostraron los furores y rindieron á sus rigores la vida, tal vez alzaron al cielo una ferviente plegaria rogando para sus cuerpos un lugar aquí á tu sombra, y el mar, quizá obedeciendo su voluntad postrimera y cumpliendo sus deseos, trajo sus yertos despojos, destrozados y deshechos, á la playa que cobijan tus dulces brazos abiertos.

Mugía, Monte Corpiño, Junio 26 de 1894.

• Miro Villar, ceense Doutor en Teoría da Literatura e Literatura Comparada, é profesor de lingua e literatura galegas, ademais de poeta, narrador, tradutor e crítico literario en diversas revistas e publicacións periódicas. Autor do blog As crebas.

Artigos de Miro Villar en QPC

• Na escolma de Vicente Araguas (editor literario), La lluvia en el mar. Una antología de poesía gallega contemporánea.
• O embarrancamento do Prestige na novela xuvenil “O senhor Péssimo é o Máximo”, de João Manuel Ribeiro.
• A Costa da Morte en tres exposicións temporais que se mostran en Compostela.
• Lembranza do poeta Manuel Caamaño Devesa (Laxe, 1879 – Montevideo, 1928) no seu noventa cabodano.
• No prelo a edición de “Dorna saudal. Poemas do mar e léxico mariñeiro de Antón Zapata García”.
• A dez anos da Homenaxe a Cipriano Fernández, alcalde republicano de Fisterra que foi represaliado en 1936.
• As comarcas de Bergantiños e Fisterra na guía de viaxes francesa Joanne de 1890.
• De “coreanos” a “faroleiros”. Unha cala sobre os alcumes da Costa da Morte no Portal de Ditados Tópicos Galegos.
• Unha obra teatral contra a lesbofobia no distrito de Corcubión en 1901.
• A escura lembranza do Prestige.
• A prensa de Corcubión ao servizo da Costa da Morte desde 1890 (3ª parte).
• A prensa de Corcubión ao servizo da Costa da Morte desde 1890 (2ª parte).
• A prensa de Corcubión ao servizo da Costa da Morte desde 1890 (1ª parte).
• Unha crítica á celebración do 12 de outubro nos versos de Antón Zapata García.
• Novos testemuños do franquismo de Eugenio López López.
• A romaxe da Barca desde a emigración bonaerense:
• A fundación en Bos Aires do xermolo da «Asociación Benéfica Cultural del Partido de Corcubión» e a unificación coa «Sociedad Cultural y Agraria del Distrito de Mugía».
• Feros Corvos, 1 (Inverno de 1997). A revista do Batallón Literario da Costa da Morte.
• Tres sonetos de Antón Zapata García no Día de Galiza do ano 1947.
• A Costa da Morte en Nova Ardentía. Revista Galega de Cultura Marítima e Fluvial.
• Efeméride: No 80 aniversario da publicación de «Na morte de Lexandro Bóveda» de Antón Zapata García.
• Efeméride: No 64 aniversario do pasamento do poeta Antón Zapata García.
• Os artigos literarios de Baldomero Cores no diario vespertino La Noche.
• Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte.
• «O pino de Corcubión» en dous poemas de Xervasio Paz Lestón.
• Paco Souto, in memoriam.
• Efémeride: No 139 aniversario do natalicio de Gonzalo López Abente.
• El Eco de Mugía (1902-1904). No 115 aniversario dunha cabeceira da prensa costeira
• “A relixión do mar”, de Xosé Iglesias Lamela.
• Efeméride: 120 anos do naufraxio do «City of Agra» e un poema de Antón Zapata García.
• “O pino de Corcubión”, un poema de López Abente.
• Nos 80 anos (1936-2016) dun decembro negro na Costa da Morte.
• O naufraxio do HMS Serpent na novela Cadeas (Premio Xerais 2013) de Xabier López.
• Emigración e antifranquismo na poesía de Xervasio Paz Lestón (23/10/1898 – 1977).
• No trinta aniversario do colectivo de poesía «Un Medio» de Cee.
• «A Virxe d’a Barca», un poema de Juan Bautista Armada Losada, Marqués de Figueroa editado en 1917.
• Coplas populares na nosa lingua no Programa de Festas de Cee, agosto de 1952.
• Adagio por outono.
• A xeira do Seminario de Estudos Galegos en 1936 a Fisterra.
• «Saúde e Terra, irmá(n)s!». Exposición conmemorativa do Centenario das Irmandades da Fala (1916 – 2016).
• A vinte anos I Encontro de Escritores e Escritoras da Costa da Morte, primeira actividade do Batallón Literario.
• O poeta maltés Stephen Cachia critica o peche temporal do Museo da Pesca de Fisterra.
• No natalicio do escritor emigrante muxián Victorino Abente Lago.
• A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (III).
• A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (II).
• A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (I).
• Ceés / Ceesa e outras propostas filolóxicas polémicas en Xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega.
• Os neofranquistas de Cee non queren mudar o nome do colexio público Eugenio López.

Fonte

• Redacción de QPC ([email protected]).