“Vostedes digan o que queiran, que nós escribiremos o que queiramos” (III)

08:30 26/05/12

Vén da Parte II.

Estes acontecementos provocaron que o alcalde convocase unha reunión urxente no concello, forzas sindicais, mineiros de San Fins, concelleiros e o Capitán de Carabineros reuníronse para tomar unha decisión, a cal, como non, sería, preparar os camións autobuses, para que todo aquel que se mantivese fiel á república subise neles con dirección a Muros para embarcarse nos dous bous.

Os mineiros de San Fins, xunto a outras forzas de apoio popular, serían os que lle ofrecesen unha boa retirada. Para iso e seguindo as ordes dadas polo capitán de Carabineros, cortarían as liñas telefónicas, derrubaríanse as pontes de San Justo, Sedofeito e Vilacoba, así como o de Ponte Beluso en Barro. Soamente mantíñase en pé a ponte de Pontenafonso, polo cal pasarían na súa retirada da vila, ordenando colocar cargas explosivas nun dos seus arcos por se a Garda Civil perseguíseos.

A partir das dez da noite dese mesmo día o alcalde sae ao balcón do consistorio, dirixíndose aos presentes:

“Tuy, en la provincia de Pontevedra, y Noya en la de La Coruña, son los únicos pueblos de Galicia que aún continúan fieles al gobierno legalmente elegido por el pueblo español en las elecciones de febrero último. Pero, también es cierto, que como dos “quijotes galaicos” peleando contra molinos de viento. Nada podemos hacer ya para cambiar la situación en favor de nuestra causa, pero si podemos, y debemos, evitar que haya víctimas en nuestro pueblo. Me siento orgulloso de todos ustedes por la colaboración que desde el primer momento me habéis prestado. Ahora, también os pido, que llegó el momento de deponer las armas. Hay dos coyunturas, quedarse o irse en busca de una zona leal en la que proseguir la lucha. En el puerto de Muros, tenemos bajo control, los bous Santa Rosa y Santa Eulalia. ¡Sois libres de seguirme o de quedaros, y tanto a unos como a los otros, les deseo la mejor suerte como para mi anhelo!.”

Estas palabras ditas por aquel gobernante, mostraban a intención de non deixar pinga de sangue na vila, pingas que, se converteron en regueros polas cunetas da comarca do sangue manado polos "paseados" acusados polos seus propios veciños. Pero isto sería moito despois da partida dos dous buques.

Á medianoite, empezaron a marchar os camións que días antes levasen aos mineiros de San Fins á Coruña, esta vez o seu destino sería o porto de Muros.
Liño Tieles e Juan Martínez "O Rola", os republicanos de Muros que confiscaran os buques, decidiron cubrir a retirada dos seus compañeiros facía os barcos, para iso logo de cruzar o río Valdexería, subiron ao monte chamado Cruz de Pelos, desde o cal conseguían unha visión de todas estradas de acceso a Muros desde o Sur. Así, se algún vehículo os seguía sería pronto divisado por eles. Aos poucos, os vehículos foron entrando en Muros e aparcaron no porto. Algúns dos que chegaron nestes, decidiron quedar nesta vila. A maioría, son subidos a bordo de ambos os buques no motorcito "Ysabelita", outros intentan recuperar os micrófonos que foran depositados na subsecretaría marítima, os cales son entregados polo subdelegado José Montero,siendole requirido tamén o rol do "Santa Rosa", xa que o do "Santa Eulalia" xa o tiña a bordo, sobre as dúas e media, tres da madrugada, parten os dous vapores con todas as luces acesas do porto de Muros.

Carabineros, sindicalistas, políticos, paisanos e todo aquel que quixo subirse nestes marchaban cara a un destino incerto. Saen pola entrada da ría cara ao oeste, pero os seus males non facían mais que empezar, o "Almirante Cervera" que días antes fora apoderado por mariños en nome dos alzados pásalles varias veces os reflectores a ambos os vapores, os tripulantes destes facían coma se estivésense preparando para a faena de pesca.

Aos poucos, os barcos afastábanse mar dentro, separándose das rutas máis concorridas de navegación por medo a ser localizados e bombardeados. Sobre as chemineas, puxeron uns sacos de area mollados para así evitar que as faíscas os delatase. Ao principio pensaron tomar rumbo a Casabranca, pero tiñan perigo ao desembarcar, e decidiron proseguir a ruta cara ao norte. Por medo a que os capitáns chamasen, estes estaban vixiados.
Ao pasar á altura da Coruña, escoitan pola radio que foron enviados un avión e un navío en busca dos vapores que escapaseran de Muros. Este foi outro momento de tensión, por sorte, nin o avión nin o buque de guerra deron con eles. O que eles non sabían era que as rotativas dos diarios, saía que ambos os buques fosen localizados e afundidos, as familias, recibían esta noticia pola prensa.
A tensión a bordo ía en aumento. Quixeron entrar en Xixón, pero ao escoitar por rádio sons raros no estudo, decidiron seguir, entón entraron en Portugalete (Bilbao), ao terminárselles o carbón, a pesar de que o Capitán de Carabineros queríaos levar a Francia.

Ao desembarcar, os carabineros presentáronse aos seus superiores e os barcos amarrados. O "Santa Eulalia" foi entregado aos seus donos un ano máis tarde, mentres que, o "Santa Rosa" foi requisado polo goberno vasco en xaneiro de 1937 ao cal puxéronlle de nome "Gazteiz". En xuño entraba en servizo pero sen o armamento previsto, capturado en Santoña o 27 de agosto do mesmo ano, volvéndolle a chamarlle "Santa Rosa", logo "Virxe do Carmen" polas forzas franquistas, siendole entregado aos seus donos en 1939.

A sorte destes homes foi moi dispar, uns presos, outros fusilados ou mortos en batalla, outros no exilio. Moitos oíron as palabras daquel escribano cando tomaba declaración aos presos: "vostedes, digan o que queiran, que nós escribiremos o que queiramos".

O meu avó, Justo Gómez Verges, foi detido e xulgado na Coruña, acusado de auxilio á rebelión, setenciado a 15 anos de prisión no Castelo de San Antón (A Coruña) á idade de 47 anos.

Quero agradecer aos bibliotecarios de Noia e Lousame, a Juan Pardo San Gil, a proxecto "nomes e voces", a Ricardo Agrofo "A Guerra Civil en Lousame e Noia" Francisco Jesus Portela León e Manuel Caamaño.