Venres. 29.03.2024
El tiempo
12:45
17/01/13

Memorias e paisaxes: A Farola do Pindo

Memorias e paisaxes: A Farola do Pindo
Farola do Pindo Farola do Pindo

Facendo caso aos requirimentos do amigo Ubaldo Cerqueiro, empezo aquí un camiñar por paisaxes e lugares das terras da Costa da Morte. Non sei aínda ben cal vai ser o itinerario, nin canto tempo tardarei en percorrer estes camiños, nin onde nin cando me vou deter. Só sei que quero andar por lugares que teñen que ver coas vidas das xentes, co noso habitar, non coa espectacularidade ou beleza dos mesmos, consciente de que o lugar da memoria non é o pasado, senón o presente e o futuro, como diría o historiador francés Marc Blonch. Ao respecto, gústame contar unha anécdota do cantante arxentino Atahualpa Yupanqui. O cantante viaxara ao interior do país e quería visitar unha lagoa na cordilleira dos Andes da que se di que a auga chegaba desde o Pacífico. Faloullo ao folclorista Juan Alfonso Carrizo e este dille: “Mire paisano, yo no busco paisajes, busco hombres”. É a xente a que constrúe a paisaxe.

Antes de comezar este percorrido quixera facer unhas reflexións xerais sobre o que entendo por paisaxe.
A paisaxe non é só o espazo natural que temos diante dos ollos ou a bonita imaxe que vemos nunha postal. A paisaxe é algo cultural, é un anaco do territorio que habitamos tal e como o percibe a xente que o habita e cuxas características resultan da acción e interrelación de factores humanos e naturais, dando lugar a un medio antropizado. Polo tanto, podemos dicir que a paisaxe é a nosa pegada sobre a natureza e sobre paisaxes anteriores a actual, algo que fala dunha relación entre a xente e o espazo no que vive, relación que se torna cada vez máis difícil ou máis desigual pola aceleración da economía a nivel global.

Desde esa perspectiva a paisaxe permítenos ler o mundo no que vivimos, contemplar a nosa historia, ter unha imaxe de nós. A paisaxe é o soporte da memoria social, a memoria de nós como colectivo con historia en común; a paisaxe fala do que somos e do que seremos.

A paisaxe da Costa da Morte é un dos atractivos da nosa terra, un elemento destacado do noso patrimonio cultural e algo que nos identifica Foi cantada por poetas, relatada por escritores e viaxeiros, fotografada e pintada, é mostrada en folletos como un atractivo turístico. Pero, realmente coñecémola e respectámola? hai interese en saber a súa formación histórica e social? Hai interese en preservala como unha mostra do que somos, da nosa identidade colectiva? Percíbese como un elemento de calidade de vida?

Para coñecela e respectala ten que ser “valorizada”, por nós e polas administracións; e ten que entrar nas estratexias de desenvolvemento local, ser entendida como algo que nos provea dunha ampla gama de beneficios sociais e de saúde, así como clave para a economía. Sei que isto que digo pode parecer a moitos, sobre todo aos que ocupan cargos na administración pública e non ollan máis alá de “pistas e farolas”,  algo sen sentido e utópico. Por iso teño que dicir que este último parágrafo non é totalmente da miña autoría, senón unha tradución libre tirada da web oficial do patrimonio natural de Escocia -afortunadamente hai máis exemplos por aí fóra-, onde calculan que máis de 240 mil postos de traballo teñen como base a paisaxe. Por iso a estudan e a protexen para que sirva mellor ao presente e ás xeracións futuras. Facemos nós iso? Mentres nós estamos engulidos por unha dinámica que potencia a degradación e o baleiro, por potenciar o abandono e os espazos sen recordos. Todo isto potencia a inestabilidade social na que vivimos. Alguén pode dicir que aquí tamén hai normativa para protexer, pero só poño un exemplo: os Penedos de Traba e Pasarela están protexidos no papel, mais a administración autonómica non fixo nada para facer efectiva esa protección. Campa o desleigo.

1- A Farola do Pindo

Manuel Vilar comeza a serie sobre a Memoria e a Paisaxe coa Farola do Pindo

Atopo unha vella postal na que se ve a “Farola” do Pindo. Chama a atención a súa cor branca e relucente no medio de tanto gris, como chama a atención o nome en inglés, público ao que iría dirixido principalmente este tipo de imaxes. De feito, esta leva o enderezo dunha granxa en Chinley, no Derbyshire inglés, entre Manchester e Sheffield. Está datada na Coruña o 3 de xaneiro de 1915. O remitente dille aos destinatarios, seguramente os pais, que están ben (así en plural) e que esperan estar na casa sobre o día 12.

A foto mostra e confirma a idea dunha costa perigosa para a navegación, perigosa pola súa orografía, pero tamén pola falta de sinalización e ausencia de medios de salvamento. A sinalización era fundamental para ter unha navegación máis segura, especialmente na segunda metade do século XIX, cando o tráfico se fixo máis intenso, debido a que a economía capitalista avanzara xa por todo o mundo. E nós estamos situados nun punto por onde ten que pasar toda a navegación entre o norte rico e o sur empobrecido polos espoliadores e especuladores. Por iso que a nosa costa estivese sinalizada era algo vital para os intereses da navegación e das compañías capitalistas, tamén para a vida dos mariñeiros.

Neste tempo a ría de Corcubión tiña un certo papel na navegación atlántica, mais disto falaremos na seguinte entrega.

Este é o sinal máis ao sur dentro da baía do Ézaro, situada baixo un monte Pindo que, nalgúns casos, tamén recibe o nome de Ézaro, como lemos nun derroteiro inglés de 1845. É un sinal cego, é dicir, un sinal utilizable só durante o día que axuda a ler a costa, sirve de marca, ás embarcacións que navegan pegadas á costa ou que fondeaban nesta zona a espera de mellores ventos. Foi colocado aquí para sinalizar este tramo da denominada Costa da Cabra, perigosa polos moitos baixos que se prolongan mar adentro. Lembremos que aquí naufragou, entre outros, o barco de pasaxe Great Liverpool en 1846.

O que quero salientar é a imaxe subliminal de perigo. Os estranxeiros, especialmente os ingleses dominadores dos océanos e os únicos que viaxaban por pracer, tiñan moi asumido que a costa galega estaba chea de perigos, e non só da orografía, que había que navegala con moito coidado, mesmo chegaron a pensar en invadirnos. Neste contexto é no que temos que situar esta postal, e neste contexto é, tamén, onde nace a imaxe, que aínda se mantén, de que Galicia é un país moi montañoso. Visto desde o mar da Costa da Morte éo. Diversas liñas de montes precipítanse sobre a costa creando impresionantes cantís –podíamos situar aquí toda a liña de costa entre o cabo Fisterra e o da Buitra– e perigosas restingas –a costa ao norte do Vilán ou a mencionada Costa da Cabra.

Na postal vemos que o monte Pindo, totalmente descarnado, cae sobre o mar sen a penas deixar espazo para o asentamento humano, aínda que vemos as paredes que protexen e dividen as pequenas leiras e algunhas casas. Ou podemos dicir, mirando desde o mar e parafraseando o que di Pedro Ruidavets y Tudurí no seu derroteiro, de 1867, que a costa ascende desde a beira do mar cara ao interior, até converterse nunha masa granítica e escabrosa, o monte Pindo, que se recoñece pola súa cor escura e escabrosidade na que remate o seu cume, a Laxe da Moa. O branco do sinal é a imaxe metafórica que indica seguridade e confianza.


Outros artigos de Manuel Vilar

Serie "De Carnota a Astoria: “Vin porque me trouxeron, non quería vir”", por Manuel Vilar

Fonte

  • Redacción e fotos de Manuel Vilar para QPC.

Comentarios