Historia dun camiño

A prohibición de enterrar mortos dentro das igrexas data dos anos 1767-68. A Real Cédula foi ditada durante o reinado de Carlos III, e púxoa en execución o presidente do goberno Manuel Godoy durante o reinado de Carlos IV, nos anos 1792-1806, e máis tarde polos gobernos sucesivos, ata obrigar á poderosa e remisa Igrexa a enterrar nos atrios ou nos novos cemiterios. Esta foi a causa de que os P. P. Benedictinos de Moraime (Muxía) tivesen que construír un cemiterio sobre o ano 1833.

A desamortización de Mendizábal obriga á exclaustración dos monxes e o alleamento das súas terras. Os bens do mosteiro, fóra da casa reitoral e o seu pequeno horto, foron vendidos polo Estado no ano 1870 a Francisco Leiro Lema, veciño de Labexo (Muxía) casado coa súa sobriña, Josefa López Leiro. O que fixo que a igrexa de San Xulián tivese que tapiar a porta Sur que daba á leira do novo propietario.

Por este motivo, o templo de San Xulián non tiña terras polo Sur e polo Leste, e só a baixada dun monte por pártea Norte que servía aos fieis para baixar e entrar pola dobre porta que é hoxe entrada á sancristía desde a igrexa. Para construír o cemiterio trasladouse a sancristía e rebaixouse o monte do Norte, e para facer o muro de contención trouxéronse as pedras desde o lugar de Chorente, das ruínas da casa dunha muller, chamada María dá Pataca, que a tiña aforada ao mosteiro de Moraime. Para acceder ao cemiterio, a comitiva fúnebre entraba no templo pola porta principal do Oeste, e tras o rito fúnebre saía ao cemiterio pola sancristía, atravesando as dúas portas. Así foi sucedendo desde 1833 ata 1898, en que se produciu a circunstancia propicia para volver a propiedade da Igrexa parte da leira da fachada Sur.

A trama

Francisco Leiro Lema, propietario dos bens do iglesiario de Moraime, tiña unha sobriña e ao mesmo tempo cuñada, chamada Laura López Leiro. Esta casouse o 6 de xaneiro de 1862 con Andrés Leis Rodríguez.

Máis tarde, no ano 1876, dona Laura considerándose viúva do citado don Andrés Leis, que se marchou a Montevideo (Uruguai), conseguiu documentación aparentemente legal que certificaba o falecemento do seu marido día 4 de xuño de 1973 no pobo de Rosario daquel país. Casándose en segundas nupcias con José Arousa García.

Así as cousas, un bo día do mes de setembro, festa da Virxe da Barca, estando Laura López co seu segundo esposo vendo a romaría desde o balcón da casa do seu tío Francisco, apareceu entre o gentío un señor que a saudaba desde a rúa e que non era outro que o seu primeiro marido. Laura negouse rotundamente a recibilo, a pesar da insistencia de Andrés.

Logo cóntase que don Andrés presentou denuncia, e que foi o asunto a audiencia, anulándose o segundo matrimonio. Ao non acatar dona Laura a sentenza e seguir vivindo co seu segundo marido, foi considerada amancebada e xa que logo fóra da Igrexa. Tempo mais tarde don Andrés apareceu misteriosamente morto na súa cama, pero dona Laura viúva ao fin, non quixo regularizar a súa situación co segundo marido e así continuaron vivindo ante a Igrexa como amancebados.

Non sabemos se a certificación de morte de don Andrés foi preparada con dolo, o que se se sabe é que don José e dona Laura deberon actuar con certa malicia, pois construíron un cemiterio particular para eles, aínda que non chegaron a estrealo ningún dos dous. Vexamos o proceso.

O 26 de setembro de 1898 faleceu dona Laura López, e os familiares non quixeron que fose enterrada no cemiterio civil que construíran. Doutra banda, non podía ser enterrada no cemiterio parroquial por morrer sen confesión e seguir vivindo amancebada. Entón o citado Francisco Leiro Lema, propietario dos bens do iglesiario de Moraime, pediulle ao cura que a enterrase en sagrado. Logo de intensas negociacións, aceptou o Sr. Cura enterrala nun recuncho do cemiterio a cambio de que don Francisco cedese á Igrexa un camiño ao redor do templo na súa leira de pártea Sur, do mesmo ancho do que pisase a comitiva fúnebre, para poder así enterrala no cemiterio sen pasar pola igrexa e sancristía como viña facendo.

O cadáver de dona Laura sepultouse no cemiterio, sen toque de campá, sen cruz nin ministros, sen ningún outro aparello fúnebre, nin exequias que puidesen celebrarse pola súa alma, agora nin en ningún tempo sen que preceda autorización diocesana.

Nesta permuta, a Igrexa cedeulle tamén a don Francisco un lugar para construír un panteón no centro do cemiterio, e desde aquela ten o templo un corredor novo con muro que lle separa a leira do señor Leiro.

Fai uns anos, con motivo da restauración do templo, volveuse a abrir a tapiada porta do Sur, bellísima mostra do románico. E na leira de Leiro, nunhas escavacións, apareceron restos romanos e vestixios da época sueva e visigoda.

• Alejandro Lamas Costa.