Terminar o Camiño no mar – Introito

Recuperamos a serie de artigos de José Antonio De la Riera sobre o Camiño de Santiago no seu último treito entre Santiago e a fin do mundo. Utilizamos de novo estes artigos do ex Presidente da AGACS, un dos grandes valedores históricos do Camiño, para facernos recapacitar sobre o tesouro que temos na bisbarra e que non acabamos de coidar.

De la Riera afirma que esta serie é unha mostra, a mostra do que a historia, a tradición e a lenda deixou nunha comarca apaixonante, a Costa da Morte. Só a partir do que se vai contando aquí poderase entender o da petición á UNESCO da declaración de Patrimonio da Humanidade para esta prolongación xacobea histórica e indiscutible.

Terminar o Camiño no mar: INTROITO

• Un Camiño entre dous séculos, a recuperación dun vello itinerario, crónica dun desencontro.

Un participou duns cantos feitos na batalla moderna do Camiño de Santiago e, para ben ou para mal, aí están. Seguramente, e por última vez, vou contar a historia, crónica, docudrama, "volata", conseja, ou como se lle queira chamar, da recuperación para as peregrinacións da Prolongación Xacobea a Fisterra e Muxía. Un escoitou en silencio unha chea de estupideces, brindes a sol, circunloquios, especulacións e toda sorte de descalificacións de xente que non colleu na súa maldita vida o po do Camiño coas súas mans, nin se queimou as pestanas nun arquivo, nin fixo antesala de horas e horas a un alcalde mostrenco. De xente que nin sequera viviu os feitos nin de lonxe, nin os sufriu, gozado... foron uns cantos anos de silencio, tácitamente imposto entre todos os que bañamos en amarelo a ruta ao cabo do mundo, precisamente para non prexudicar máis a esa Prolongación Xacobea. Contestáronse cuestións puntuais cando xa a brutalidade, o descoñecemento, o desprezo, o paletismo e a ignorancia (moitas veces asotanada) raiaba no grotesco, pero nada máis. Por iso vou largar a historia completa e que salgan todos os soles por Antequera, o que vivín, o que vin, cóntoo aquí dunha vez por todas e seguramente por última vez, un cada vez está menos por estas batallas, hai outras por gañar que me interesan bastante máis e ademais, tempus fugit.

Esta é a historia dun desencontro. Non se ata que punto interesará, pero seica dentro de vinte ou trinta anos axude a alguén que se deixe as pestanas en pescudar como xente cun coeficiente intelectual supostamente aceptable e canonjía gañada puido acreditar semellante falta de visión, rigor histórico, sensatez e prudencia elemental por mor de non se sabe que integrismo absurdo, necio, pedestre, palurdo, torticero e elemental como o mecanismo de cen axóuxeres. Parte dos mesmos que raptaron" a Santiago (ao seu espírito), dos mesmos que lle quixeron pór portas ao campo, dos mesmos que só se decataron da gozosa resurrección das peregrinacións xacobeas cando viron chegar aos primeiros peregrinos a Compostela nos anos oitenta coas mochilas cargadas de flores e de sentimento, dos mesmos que non se decatan de nada e arroxaron aos mozos das súas igrexas. A eses, a esa manda de touros castrados, bueyes ben cebados en chocolate e picatostes, dedico esta historia. E é que, aparte de non decatarse de case nada, ignoraron o fundamental: Santiago axuda, ese Santiago que talvez un día baixe do altar maior da catedral e córraos a bordonazos no lombo. E aí están os seus peregrinos, case dez anos despois, inmersos no salitre do mar océano. Tamén, claro, vai por eles. Esta é a historia, a súa historia.

Foron os peregrinos, singularmente os estranxeiros, os primeiros en volver, a comezos dos oitenta, a pisar as sendas do Finisterrae. Ao non haber camiño algún recuperado facíano seguindo as estradas. Noutra orde as contribucións de Huidobro e Serna (1950) comezaran a reactivar os estudos sobre a peregrinación a estes confíns do mundo. Curiosamente a propia igrexa compostelá, e concretamente un das súas máis gloriosos representantes, o cóengo López Ferreiro, había desatacado a importancia histórica desta peregrinación (como os cóengos máis cultos, tal é o caso de Antonio de Rioboo e Seiexas ou do mismísimo Precedo Lafuente- O Culto Mariano en Galicia, 1997) Os propios bispos do Camiño destacan na súa pastoral colectiva de 1988: "Santiago de Compostela e Finisterre forman unidade á luz da difusión do Evanxeo. Ata os confíns do orbe estendeuse o pregón dos enviados para que todos os homes puidesen pór a Deus na súa esperanza" Como se pode ver, aínda os cerriles non tiveran tempo de secuestrar o espírito de Santiago.

A nivel da peregrinación, os peregrinos botabámonos nos anos oitenta ao macuto as dúas guías máis populares entre nós (entre outras cousas era o que había): a estrañada "guía Everest" de Valiña e a dos Amigos do Camiño de Santiago de Estella, a asociación máis veterana de todas as españolas que, na publicación de Goicoechea Arrondo, incluía xa, aínda que de forma elemental e moi esquemática, a Prolongación a Fisterra e Muxía. Os peregrinos chamabamos con razón a aquelas guías pioneiras "O Códice do Cebreriro" e "O Beato de Estella".

No ano 1986 chega desde Francia e continua ata Finisterre o noso amigo Philippe Fouillat. De espírito hippie e trotamundos, Philippe traía consigo unha burra que se fixo soada na praia de Langosteira por trasegar todo canto botellín de cervexa "Estrela Galicia" éralle ofrecido. O bo de Philippe fixo a primeira sinalización pintando frechas amarelas ao albur (de ida e volta) xusto por onde lle daba por pasar a Laure Marie, que era a graza da burra en cuestión. Armouse a de Deus é Cristo nas encrucilladas, aínda hoxe consérvase parte da caótica sinalización de Philippe e a súa burra.

En tanto, Antón Pombo, historiador, investigador do Camiño, natural de Corcubión, iniciaba un incansable vagabundeo por toda Europa (congresos, conferencias, publicacións) falando dos vellos hospitais do fin do mundo, dos relatos de peregrinos que se ían recuperando, da historia da peregrinación ao Finisterrae.

Ata que en 1994 convocounos a todo o equipo que acababamos de finalizar a investigación e sinalización do Camiño Portugués e o Camiño Inglés en Galicia para a Asociación Galega , e expúxonos o reto: imos a por iso? E recollemos a luva. Así se formou aquel equipo de traballo, con Juan Luís Yánez (geógrafo e cartófrafo), Manuel González Vicente, servidor de vostedes e o propio Antón Pombo.
Ao pouco incorporouse o historiador muxíano Manuel Vilar. Antón e Manolo varreran o Arquivo Histórico Diocesano de Santiago (visitas pastorais), o Arquivo do Reino de Galicia (con importantísima documentación viaria), o Histórico Universitario, a Biblioteca Nacional, monografías, relatos, cartografía histórica, libros parroquiais, todo, absolutamente todo.

O traballo de campo, metro a metro, foi facendo aparecer (a pesar das enormes dificultades creadas polas concentracións parcelarias dos anos sesenta e comezos dos setenta) o vello Camiño de peregrinación. Sería imposible retratar aquí as idas, vindas, pasos, repasos, entrevistas cos anciáns das aldeas, consultas e saltos ao Camiño con "sabios" locais, decepcións, alegrías... de todo, pero o ano 1995 sinalizabamos a Prolongación Xacobea a Fisterra e Muxía. Inmediatamente comezaron a transitalo os peregrinos. E tamén comezaron os primeiros problemas. A ese mesmo ano, a unha moza parella de holandeses, rompéronlle (logo de serlle entregada) a Compostela na Oficina do Peregrino cando, interrogados sobre o que ían facer logo de chegar a Santiago, manifestaron que ían continuar o seu Camiño cara ao fin do mundo.
Empezaron a aparecer manifestacións en prensa de membros da catedral (non de todos, por fortuna, pero se dos que se ocupaban da Oficina do Peregrino) no sentido de que o Camiño terminaba en Santiago e que a continuación ao Finisterrae era unha cuestión de pagáns e esotéricos.

Atafegados, asistimos a unha cerimonia da confusión na que se nos asimilaba a Sánchez Dragó, Atienza, Charpentier... acusóullenos de pagáns, de non querer ao Camiño de Santiago, de "inventar rutas", de querer deixar de lado ao Apóstolo Santiago, púxollenos cornos e rabo... en tanto (e en paralelo) o Concello de Santiago (ao que se lle pediu permiso para sinalizar a saída ao Finisterrae) daba continuamente a calada por resposta. Negábase calquera tipo de información en Santiago sobre esa ruta, chegouse a dicir que os peregrinos eran asaltados e roubados, que non había Camiño.... E empezaron os toques, repróchelos, as descualificacións, a incomprensión, o absurdo, algo kafkiano. O tema chegounos a afectar persoalmente, xente moi vinculada á catedral se desmoralizó completamente. Que fixeramos?

Así as cousas impuxémonos silencio. Silencio e traballo. Ata que chegou unha data definitiva. A Xunta decidía aquel día que Camiños ían ser sometidos a delimitación oficial e posterior protección xurídica, promoción, establecemento de albergues, etc., para o que se convocarían distintos concursos públicos entre enxeñerías e equipos de arquitectos. Sabiamos que aí estaban, sen dúbida, o Camiño Portugués, Inglés, Vía da Prata, Primitivo e Camiño Norte. Nada se sabía da Prolongación Xacobea a Fisterra e Muxía e aí estaba o seu futuro. Esperabamos en Santiago, nunha cafetería próxima á catedral. Recibimos unha chamada: a Xunta de Galicia determinara incluír á Prolongación Xacobea entre os itinerarios a delimitar oficialmente, protexer e amparar. Esgotamos todo o viño e todas as aclamacións. Soubemos que fora definitivo o ditame do comité de expertos, con Paolo Caucci, Robert Plötz e Díaz e Díaz á cabeza.

Impúxose a historia, o rigor e o sentido común sobre o cerrilismo, o caciquismo e a presión localista máis absurda.

Pero.... durante a recuperación do Camiño visitaramos a todos os alcaldes da zona. O encollemento de ombreiros fora xeral. Salvo unha excepción: o alcalde de Fisterra, Ernesto Insua, que se envorcou connosco. Ernesto, aparte de alcalde, vivía rodeado na súa casa do fin do mundo por unha xigantesca biblioteca, a súa vida era o seu pobo e a lectura. Había, ademais, viaxado por todo o mundo. E seguiunos e animado paso a paso. O púxonos en contacto coa asociación supramunicipal Neria. Neria entendeu enseguida o noso traballo e incorporouse con entusiasmo. E así se convocou a primeira peregrinación internacional a Fisterra e Muxía (1997) Na praza do Obradoiro máis de duascentas persoas (cos alcaldes da comarca na cabeza? xa empezaban a crer- todos os párrocos, xente de todos os pobos, peregrinos dunha chea de países), dirixíanse á misa que prepararamos na catedral antes de emprender o Camiño. Dúas nenas da comarca da Costa da Morte presentaron unha ofrenda de flores ao Apóstolo. Foi rexeitada polo oficiante, o mesmo que dirixía a Oficina do Peregrino. Ao día seguinte toda a prensa recollía o incidente. Nosa consigna continuou sendo o silencio, a pesar de que unha chea de xornalistas que acompañaban a peregrinación insistían nunha resposta. Pero durante a peregrinación (que a pesar de ser "pagá" paraba en todas as igrexas) non puido impedir que os párrocos da comarca lanzarán (ante o noso horror) verdadeiras soflamas contra os cóengos composteláns. Particularmente o párroco da Xuqueira (Cée) lanzou unha verdadeira "catilinaria" desde o púlpito. Só lle faltou tomar o trabuco e dirixirse a Compostela. A chegada a Fisterra foi un cúmulo de emocións aquela primeira peregrinación. Á entrada do pobo esperábanos Ernesto Insua coa banda de música. ordenara engalanar todo o pobo. E, co alcalde na cabeza, banda de música e toda a poboación incorporándose á peregrinación chegamos os pagáns ante o Cristo de Fisterra. O campo xa non tiña portas.

Máis de tres lustros despois, a Prolongación Xacobea a Fisterra e Muxía é un itinerario consolidado entre os peregrinos. No ano 1999 a miña asociación levou alí o V Congreso Internacional de Asociacións Xacobeas. A unha comarca deprimida, esquecida do mundo, estalle chegando por unha autoestrada de terra o mellor de Europa, como nos tempos, como nos séculos. Dunha casa de turismo rural pasaron a vinte e sete. As vellas e solitarias rúas das vilas da Costa da Morte enchéronse da vida, a alegría e o sentimento dos peregrinos de Santiago. Nada, nin sequera a negra mancha do petróleo, pode parar a historia. E esa historia que vivín conteina. Con seguridade, por última vez, a nosa música está xa noutras partes, noutros mundos.

• José Antonio de la Riera.

Novas relacionadas

• Dumbría coida o Camiño.
• Unha documental “holística” sobre a Costa da Morte.
• Os veciños de Zas completa de novo o Camiño.
• Sae á rúa a guía da Ruta Costa da Morte.
• Sentindo o Camiño.
• O Cabo Fisterra, o vertedoiro da fin do mundo.
• Entrevista con Manuel Gago: “O litoral da Costa ten propiedades hipnóticas”.
• A AGACS defende o Camiño.
• O Albergue dos 100.000 peregrinos.

Fonte

• Redacción de QPC (info@quepasanacosta.gal).