As mallas da miña infancia. Golpe na eira que hai malladeira

08:30 24/09/16

Que pracer continuar percorrendo a historia de Mazaricos, e polo tanto da Costa da Morte, a través dos relatos de Suso Jurjo, técnico de Cultura do Concello de Mazaricos. Tennos falado xa de coches, de feiras, de cines e mesmo de eleccións históricas. Tennos falando tamén dos traballos de segado no século XVIII, e hoxe toca irmos de malladeira

”As mallas da miña infancia. Golpe na eira que hai malladeira”, por Suso Jurjo

Unha malla do 1978 na aldea do Rubillon-Avion– Ourense

Unha malla do 1978 na aldea do Rubillón, Avión, Ourense Como estamos no tempo da malla, aínda que agora hai ben pouco que mallar, hoxe dende aquí imos recordar as mallas da miña nenez. A primeira parte do título fai referencia aos tempos anteriores á chegada das máquinas de mallar, cando o labor de degraído dos cereais se facía cos mallos: dous paus, un longo, a “mangueira”, e outro curto, o “pértigo”, articulados por unhas pezas de coiro. Para mallar, collíase o mallo pola “mangueira” coas dúas mans e batíase sobre o trigo ou o centeo co “pértigo” ata que soltara o gran. Esta mesma frase inicial, polas súas moi evidentes asociacións, tamén podía aludir á denominada xustiza da carballeira, é dicir, teu pau miña vareada. Cando o verán se atopaba na súa maior forza, a calor apertaba, as vacas moscaban, os maiores durmían unha folga pola cora do día, e os que éramos rapaces, alá polos anos sesenta e setenta, achegabámonos á veira do río para refrescar as horas máis quentes, chegaba o tempo da seitura. O trigo, o centeo ou as aveas, despois de arrequentaren e maduraren cos primeiros soles do estío tornando os vizosos verdes primaverais en cálidos e intensos amarelos, estaban prontos para a sega. Atrás quedaban as caricias das papoulas, os tenros e amorosos bailes co vento, e o monótono palique dos grilos que, en solitario ou a coro, non se lles escapaba nada de todo o que acontecía na agra. Agora, neste novo tempo, greas de homes e mulleres mergullábanse na inmensa e loura marea de centeeiras e trigais para comezar unha sinfonía de fouciños que compasadamente apreixaban e apañaban o cereal. E así, pouco a pouco, espiga a espiga formaban unha “pabea”. As “pabeas” atadas por un vencello compuñan un monllo. Un bo número de monllos construían unha “esparxa”. E as “esparxas” ben abrigadas dos ventos e das choivas esperaban nas agras o momento en que os carros tirados por xugadas de pacientes e ghieiras vacas, carrexaran os monllos ata acabar estibados nas eiras, dispostos xa, para o día grande da malla. As tarefas da seitura podémolas comparar con unha sinfonía ou, mellor aínda, cun ballet: a sega sería un “allegro” ao que se unirían os ritmos coutados e precisos dos segares, as cantigas e conversas propias da ledicia das colleitas, e a anarquía dos xogos e das lerias dos rapaces. A este movemento alegre, seguiríalle o carreto, cun “andante” que abriría un tempo máis calmo, máis cadencioso, unicamente interrompido polos agudos asubíos dos eixes carreteiros. No día da malla, volveríamos a rapidez e á graza do primeiro movemento, pero neste caso, amplificada nun “allegro molto vivace”, onde nos atoparíamos cun acelerado “in crescendo” no que participarían tódolos veciños da aldea acompañados polo “baixo continuo” da máquina de mallar, e dunha recua de apeiros, cada un co seu son particular. Este que escrebe, aínda puido ver aquelas vellas máquinas montadas sobre carros do país e as vacas que as conducían de eira en eira. Eran dous aparellos diferentes: a malladora propiamente dita e a limpadora que remataba o proceso deixando o gran limpo de po e palla. Polos primeiros anos setenta chegaron unhas máquinas máis modernas que mallaban e limpaban, e ademais, estaban unidas aos tractores que empezaban a espallarse, tamén, por aquel tempo. O día da malla asemellábase, en certo sentido, a un día de festa: unha festa cargada de traballo pero con algúns elementos excepcionais que facían revivir a unión e a solidariedade das vellas comunidades labregas nun momento no que o individualismo empezaba a marcar novos ritmos no mundo agrario. Aquelas eiras cheas de xente, cada quen cumprindo a súa función: os rapazotes e os mozos sacando a palla que fagocitaba a máquina, achegándolla aos homes e ás mulleres que facían un improvisado palleiro; os rapaces máis pequenos, dándolle monllos aos homes que os desvencellaban e os introducían na malladora; e as mulleres, maioritariamente, carrexando o gran, en ben tupidas cestas de vergas, ás huchas e ás tullas, onde agardaría novos traballos. Ao remate da malla en cada unha das eiras, coma en tódalas obras fundamentais do vivir labrego, había un albaroque. Os donos da casa, ledos porque o seu gran xa estaba ben gardado e libre das continxencias do clima, agradecían a axuda dos veciños ofrecéndolle a todos, pequenos e grandes, homes e mulleres, unha merenda composta, nas datas máis afastadas, por unhas boas rebandas de boroa e unhas copiñas de caña. Nos últimos tempos das mallas clásicas, a boroa foi substituída polo pan, e a caña iniciou unha forte competencia co “coñá”. En todo caso, a caña ou o “coñá”, despois de percorrer tódalas eiras do lugar, ademais de limparnos a gorxa de po e de arganas, a máis de un, deixábanos unha alegría no corpo que disipaba, ao cabo dun día tan longo, calquera tipo de fatiga.