Hai agora 90 anos a revista Céltiga, que se pode consultar íntegra nos Fondos documentais do Consello da Cultura Galega, publicou unha semblanza biobibliográfica do poeta Manuel Caamaño Devesa, soterrado o domingo 13 de maio de 1928 no cemiterio do Cerro (Montevideo), logo de falecer de forma tráxica. Na crónica intitulada «El homenaje de la “Peña Céltiga” al poeta Caamaño» (Céltiga, nº 82, Bos Aires, 25 de maio de 1928) afírmase:

«Cuanto sabemos de su vida, es por intermedio de Zapata García, su íntimo amigo y hermano en espíritu. El mismo Zapata nos ha proporcionado una serie de composiciones —publicadas e inéditas— de Caamaño, en las que si no se ve la labor de un genio, por lo menos resalta la expresión de un temperamento fuerte que a veces —y no pocas, por cierto— alcanza un hondo sentido emocional, tan propio de los poetas que teniendo mucho corazón, buscan en el dolor la cantera de su arte. (…)»

Así pois, Antón Zapata García foi quen deu a coñecer a nova á colonia galega na Arxentina, dado que os unía unha forte amizade por razóns de orixe, xa que aquel tamén nacera na localidade de Laxe, emigrando novo a terras uruguaias. É moi posible que esta nova lutuosa fose coñecida por Zapata durante a viaxe que nese mes de maio realizou, en compaña doutros “céltigos”, a Montevideo. Eduardo Blanco-Amor e Suárez Picallo foran convidados polo Centro Gallego de Montevideo para participaren no Terceiro Curso de Conferencias sobre Problemas Iberoamericanos, que tivo lugar o 27 de maio en Montevideo, e estiveron acompañados por unha delegación dos “céltigos” de Bos Aires, integrada por Manuel Oliveira, Domingo Rial Seijo e o propio Zapata García.

Poucos máis datos sabemos a día de hoxe do poeta Manuel Caamaño Devesa. O filólogo e investigador Xosé María Rei Lema no seu imprescindible Dicionario de escritoras e escritores da Costa da Morte (2011) escribiu a súa biografía que reproducimos deseguida, ao tempo que lle testemuñamos o agradecemento pola licenza para a súa divulgación.

«Manuel Caamaño Devesa (Laxe, 1879 – Montevideo, 1928) é outro dos nosos poetas da emigración, neste caso riopratense. Da súa vida pouco se sabe. Segundo Álvaro de las Casas (Antología de poetas gallegos; 1939), era mariñeiro e pesador de carbón no porto de Bos Aires. Pero debeu compartir residencia entre a capital arxentina e Montevideo, se nos atemos á datación dos poemas. Así sabemos que “Horfa” foi composto en Bos Aires en marzo de 1914, pero foron escritos no Cerro-Montevideo “¡Fisterráns!” en 1918, “Íntema” e “A compra dun faco na feira de Baio” en 1927. Polo tanto poderíase pensar que polo menos nos últimos dez anos da súa vida residiu no Uruguai, a pesar de que mantiña unha importante comunicación co outro lado do río da Prata como o demostra o feito de que publicaba os seus poemas alí.

E falando da súa poesía, Álvaro de las Casas dinos que publicou un pequeno opúsculo de poemas titulado Marisqueiras, do que nada se sabe. Os poemas que coñecemos del son os editados nas distintas revistas e periódicos da colectividade emigrada na Arxentina; algúns deles viron a luz postumamente grazas ao seu amigo e veciño Antón Zapata. Nestes poucos poemas obsérvase que se trata dun poeta de certo valor, coidadoso das artes métricas, da rima e do número de sílabas, tendo composicións tan complicadas coma os sonetos ou as décimas, afastándose da poesía de tipo popular. Entre os temas que aborda destaca o mar, o mundo dos mariñeiros, o seu mundo; mais tamén toca os temas sentimental ou a crítica social.

Obra individual: Marisqueiras (d.d.)»

O propio Xosé María Rei Lema compilou os poemas da súa autoría que se publicaron nas obras colectivas Namorados da Costa da Morte (Cee: Concello / Asociación Neria, 2001) ou Textos literarios sobre a Costa da Morte (Vimianzo: Semescom, 2011) e a antoloxía De Pondal ao Batallón Literario (120 anos de poesía na Costa da Morte) (Santiago de Compostela: Sotelo Blanco, 2009), esta última coordinada polo poeta Modesto Fraga e eu propio.

Dos escasos textos de Manuel Caamaño Devesa que se conservan velaquí vai o poema «A nosa fala», un tríptico de sonetos que mestura a autobiografía e a vindicación do noso idioma.

A NOSA FALA

I En ti vin o mundo, Galiza querida, n-un povo pequeno da veira do mar, onde a fera onda, n-as praias rompida, parés que remeda teu doce falar. A fala mimosa, soave e garrida, tan branda e suidosa para pronuncear, ¿por qué os teus artistas non lle dan cabida e aprausos na allea van inda buscar? Benditos seades, Santa Rosalía, Pondal, Añon, Curros, Labarta e Murguía, apóstoles todos da fala galega, –subrime lingoaxe, todo poesía– vaia hastra vosoutros miña homilde prega: – Benditos seades, ¡sin vos morrería!…

II ¿Non quixeron matal-a en nós, xa de pequenos, –cando arrentes sete anos teríamos– na escola, impóndonos a forza a castelana sóla, por un mestre galego? ¡Se fora alleo o menos!, inda lle perdoáramos eu e máis muitos nenos que nos fixemos homes e temos na cachola a nosa verba santa e, outa, habemos pola, sin alcumar as outras, con nobreza, serenos. E sin tirarlle méretos a lingoa de Cervantes, falemos ben a nosa, porque debe ser antes tamén ademitida na escola de Galiza, e pra muitos “gallegos” – ¡inda os hai vergonzantes! – que a lingoa nai desprezan, n-eles pido xustiza: ¡a pauliña da bulra, por pillos e inorantes!…

III ¡Ben quixeran matal-a, pro non morre! Novos apóstes ten que lle dan vida. ¿Non anda n-os papés máis estendida e n-éles imprentada o mundo corre? ¿Onde queira que vaia, n-hai galegos dos que medo non ten pra defendel-a, e, pol-a persuazón, han de impoñel-a a eses desleigados que están cegos pra léla nos papés, xordos pra ouvil-a? O mesmo n-as aldeias que na vila, farémol-a trunfar, pese a quen pese, pois bos apóstes ten pra redimil-a e, por ser cousa nosa, me parece que temos o deber de preferil-a!

• Miro Villar, ceense Doutor en Teoría da Literatura e Literatura Comparada, é profesor de lingua e literatura galegas, ademais de poeta, narrador, tradutor e crítico literario en diversas revistas e publicacións periódicas. Autor do blog As crebas.

Artigos de Miro Villar en QPC

• No prelo a edición de “Dorna saudal. Poemas do mar e léxico mariñeiro de Antón Zapata García”.
• A dez anos da Homenaxe a Cipriano Fernández, alcalde republicano de Fisterra que foi represaliado en 1936.
• As comarcas de Bergantiños e Fisterra na guía de viaxes francesa Joanne de 1890.
• De “coreanos” a “faroleiros”. Unha cala sobre os alcumes da Costa da Morte no Portal de Ditados Tópicos Galegos.
• Unha obra teatral contra a lesbofobia no distrito de Corcubión en 1901.
• A escura lembranza do Prestige.
• A prensa de Corcubión ao servizo da Costa da Morte desde 1890 (3ª parte).
• A prensa de Corcubión ao servizo da Costa da Morte desde 1890 (2ª parte).
• A prensa de Corcubión ao servizo da Costa da Morte desde 1890 (1ª parte).
• Unha crítica á celebración do 12 de outubro nos versos de Antón Zapata García.
• Novos testemuños do franquismo de Eugenio López López.
• A romaxe da Barca desde a emigración bonaerense:
• A fundación en Bos Aires do xermolo da «Asociación Benéfica Cultural del Partido de Corcubión» e a unificación coa «Sociedad Cultural y Agraria del Distrito de Mugía».
• Feros Corvos, 1 (Inverno de 1997). A revista do Batallón Literario da Costa da Morte.
• Tres sonetos de Antón Zapata García no Día de Galiza do ano 1947.
• A Costa da Morte en Nova Ardentía. Revista Galega de Cultura Marítima e Fluvial.
• Efeméride: No 80 aniversario da publicación de «Na morte de Lexandro Bóveda» de Antón Zapata García.
• Efeméride: No 64 aniversario do pasamento do poeta Antón Zapata García.
• Os artigos literarios de Baldomero Cores no diario vespertino La Noche.
• Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte.
• «O pino de Corcubión» en dous poemas de Xervasio Paz Lestón.
• Paco Souto, in memoriam.
• Efémeride: No 139 aniversario do natalicio de Gonzalo López Abente.
• El Eco de Mugía (1902-1904). No 115 aniversario dunha cabeceira da prensa costeira
• “A relixión do mar”, de Xosé Iglesias Lamela.
• Efeméride: 120 anos do naufraxio do «City of Agra» e un poema de Antón Zapata García.
• “O pino de Corcubión”, un poema de López Abente.
• Nos 80 anos (1936-2016) dun decembro negro na Costa da Morte.
• O naufraxio do HMS Serpent na novela Cadeas (Premio Xerais 2013) de Xabier López.
• Emigración e antifranquismo na poesía de Xervasio Paz Lestón (23/10/1898 – 1977).
• No trinta aniversario do colectivo de poesía «Un Medio» de Cee.
• «A Virxe d’a Barca», un poema de Juan Bautista Armada Losada, Marqués de Figueroa editado en 1917.
• Coplas populares na nosa lingua no Programa de Festas de Cee, agosto de 1952.
• Adagio por outono.
• A xeira do Seminario de Estudos Galegos en 1936 a Fisterra.
• «Saúde e Terra, irmá(n)s!». Exposición conmemorativa do Centenario das Irmandades da Fala (1916 – 2016).
• A vinte anos I Encontro de Escritores e Escritoras da Costa da Morte, primeira actividade do Batallón Literario.
• O poeta maltés Stephen Cachia critica o peche temporal do Museo da Pesca de Fisterra.
• No natalicio do escritor emigrante muxián Victorino Abente Lago.
• A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (III).
• A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (II).
• A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (I).
• Ceés / Ceesa e outras propostas filolóxicas polémicas en Xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega.
• Os neofranquistas de Cee non queren mudar o nome do colexio público Eugenio López.

Novas relacionadas

• O Batallón Literario da Costa da Morte revive na rede.
• De pescos a montañeses. Os verdadeiros xentilicios da Costa da Morte.
• Os versos de Miro Villar musicados en clave indie.
• Miro Villar, un contacontos de primeira.
• Miro Villar espallou os seus haikus do Finisterrae Bretón pola costa ártabra.
• Miro Villar rebélase na charca da poesía para nenos.
• As Crebas de Miro Villar premiado como o Mellor Blogue Literario pola AELG.
• Miro Villar explica por que rexeita o Faro Nerio.
• Miro Villar: Estranxeiro na súa patria.

Fonte

• Redacción de QPC ([email protected]).