O activo investigador e escritor camariñán Rafael Lema fai unha reclamación ben razonable. Que sae a raíz dunha visita que realizou o pasado xoves co CEIP Ponte do Porto dentro do Proxecto Terra, un programa chamado “Unha escola entre a terra e ou mar”. Alí Lema realizou unha conferencia na súa terra natal, e falou sobre Ruta dos Muíños da Ponte do Porto, pioneira entre as rutas de senderismo da comarca. Lema denuncia o abandono das aceñas que sinalizan este enclave de importancia natural e etnográfica que considera “unha das xoias descoñecidas da Costa da Morte, ou maior conxunto deste tipo da comarca, un verdadeiro parque temático de arquitectura rural non que non precísase facer un investimento apreciable, só rozar e teitar algunha aceña e poñer polo menos unha roda en activo e visitable”.

Lema recorda que Ponte do Porto xa tiña 25 molinos en 1752, pero na súa contorna ademais había “pesqueiras, batáns e ferrarías” e chegou a ter 40 rodas en funcionamento, con muíños de catro rodas e con casa do muiñeiro ”unhas presas, muros, canles e edificios nunha concentración única na provincia”.

Moita historia

O escritor recordou que “sabemos da existencia de muíños na ría de Camariñas desde o século XII pola documentación do mosteiro de Moraime” e que na canle baixa do río Grande do Porto había muíños de todo tipo, “de vento, de mareas, de río, de cubo ou canle, dunha ou varias pedras, de pedras negras e olveiras, de maquía ou do común”. En canto a Ponte do Porto indicou que “no 1598 o cura de Ponte do Porto Lope Vázquez de Eras Fontán deixa á parroquia a súa casa, horta e un muíño; e non 1592 ou conde de altamira documenta as ferrarías de Ponte do Porto, nas Barrosas, a industria deste tipo máis importante dá comarca”.

Unha protoindustria singular no Antigo Réxime, traída por ferreiros vascos coñecidos como arozas, con fuelles e mazos de traballar o ferro e facer os aperos que sobre todo necesitaban os homes do campo. O muíño de mareas de Cereixo é dos poucos do seu tipo da provincia e data do século XVII cando pertencían aos condes de Maceda.

No Catastro de Ensenada de 1752-53 faise unha relación de muíños e rodas fariñeiras na zona, e aparecen segundo o autor “unha serie de muiños cos seus nomes e propietarios que podemos considerar como vos históricos, non século seguinte nacerán vos chamados muiños novos, que en todo caso tamén son centenarios”. Na relación indícase que en Ponte do Porto había 25 molinos, en Carnés sete, en Xaviña dez, en Cereixo tres e en Camariñas 9 rodas. Nesta lista inclúense muíños en Santa Mariña, Brañas Verdes e Camelle.

Camiño feito

Na Ponte do Porto a Xunta de Galicia por iniciativa do colectivo ecologista PX restaurou nos anos noventa o Muiño da Pesqueira e a súa contorna. Ademais propietarios privados restauraron tres molinos e as súas casas e utilízanas como vivenda. Son os Muíños de O Barbeiro, O Pacho e O Gorizo. Dous muíños de catro rodas da familia da Insua aínda conservan os seus tellados e rodas, pero en xeral os demais foron expoliados e están arruinados en maior ou menor medida.

En todo caso, fai trinta anos que ningún muíño moe.

Recentemente a ruta foi homologada tralo proxecto realizado polo concello de Camariñas. No CEIP de Ponte do Porto queren concienciar aos alumnos do valor deste patrimonio e de toda a bagaxe cultural derivada do mundo no que se insería esta protoindustria.

Fonte

• Redacción de QPC (info@quepasanacosta.com).