O 27 de setembro de 2024, partín cara a Santiago de Compostela. A viaxe en autobús de dúas horas comezou ás 9:45, cheo de peregrinos de todo o mundo. Un barullo de voces en alemán, inglés e español reflectía a emoción polas experiencias que estaban por vir. Ao chegar a Santiago, entrei no casco antigo, a miña primeira visita en máis de ano e medio. Tiña dúas horas antes de rexistrarme no Seminario Menor, tempo suficiente para empaparme do ambiente, sacar algunhas fotos e conversar con peregrinos. Grazas ao meu perfil en Facebook, algúns recoñecéronme, o que deu lugar a charlas interesantes sobre a experiencia do Camiño e o meu regreso coa mochila ao lombo.

Con todo, non todos tiveron tanta sorte. En fronte do Seminario atopei a catro peregrinos de Irlanda e Estados Unidos que non conseguiran cama. A pesar de completar o Camiño Francés, as albergues estaban cheas. As súas caras, cansadas pero orgullosas, reflectían os desafíos que trae consigo o camiño abarrotado de peregrinos. O Camiño une ás persoas, pero ás veces tamén nos enfronta ás nosas propias limitacións.

Nervios e a proporción de peregrinos

Tiven a sorte de reservar o meu aloxamento en Santiago con dúas semanas de antelación. Como me confirmaron despois, moitas albergues, incluíndo o Seminario Menor e a Hospedería San Martín Pinario, estaban reservadas con tres ou catro semanas de antelación, algunhas mesmo con ata mes e medio. A razón diso é que, dende hai dous anos, o arcebispado intensificou os seus esforzos para atraer grupos de peregrinos para os últimos 100 quilómetros. En especial, os grupos de mozos, que adoitan comezar en Sarria ou Tui, enchen os camiños a partir deses puntos. Para os peregrinos de longa distancia, que comezaron en Oporto, Irún ou Saint-Jean-Pied-de-Port, atopar aloxamento de maneira espontánea volveuse cada vez máis difícil.

Plataformas como booking.com e trivago son utilizadas cada vez máis para asegurar unha cama. Antes era habitual reservar varios aloxamentos e decidir sobre a marcha, algo que agora está máis controlado. Con todo, a falta de camas libres segue a causar frustración: moitos peregrinos vense obrigados a camiñar ata o Monte do Gozo ou cancelar o seu plan de continuar ata Fisterra e Muxía, o que tamén ten repercusións económicas para estas rexións.

Así, mesmo despois da tempada alta de verán, preto de 4000 persoas reciben un certificado de Compostela cada día. Con todo, a maioría son grandes grupos ou peregrinos con maletas de rodas. Os peregrinos de longa distancia no Camiño Francés, Portugués e do Norte representan só entre 1000 e 1200 dos certificados outorgados. Outros camiños de peregrinación reciben moita menos promoción e, polo tanto, son menos frecuentados.

Unha longa conversa na catedral, o Santo e o ataúde de prata

Co aumento das reservas grupais, tamén aumentou a frecuencia do famoso "Botafumeiro" na catedral de Santiago. Antes, só se utilizaba en ocasións especiais como Semana Santa ou Nadal, pero neste fin de semana do 27 ao 29 de setembro de 2024, vin a súa acción seis veces, tres delas só o venres. Os prezos para unha "sesión de Botafumeiro" tamén cambiaron: o que antes custaba 350 euros para un grupo agora axústase segundo o tamaño do mesmo.

Para moitos peregrinos novos, o espectáculo é impresionante, pero como peregrino experimentado, véxoo doutra maneira. Lémbrame ao chocolate: mentres sexa escaso, o pracer é maior, pero cando está en abundancia, perde a súa singularidade. A maxia deses momentos especiais na catedral parece haberse desvanecido coa frecuencia das exhibicións. Ademais, o número limitado de visitantes adoita impedir que os peregrinos individuais teñan a oportunidade de presenciar o "Botafumeiro".

A pesar de todo, o venres pola tarde puiden abrazar ao apóstolo Santiago nas escaleiras da catedral e visitar o ataúde de prata. Con todo, coas novas regras e os controis máis estritos tras a pandemia, moito da atmosfera antiga se perdeu. Parece que os selfies e os teléfonos intelixentes substituíron a verdadeira experiencia espiritual.

A inclusión é un tema de interese para o público?

Moito se dixo sobre a inclusión. En moitos países, levan a cabo esforzos para integrar mellor ás persoas con necesidades especiais na sociedade. Con todo, o éxito destes esforzos depende das institucións, as necesidades individuais e a actitude da sociedade. A inclusión, que vai máis alá da integración, é crucial para as persoas con discapacidades físicas ou mentais, xa que lles permite levar unha vida o máis normal posible.

Os meus amigos da Asociación ASPADEX en Cee apoiáronme sempre neste tema. A través das nosas conversas, aprendín que a inclusión só funciona se todos os implicados a aceptan e promoven activamente. Con todo, para as persoas que adquiriron unha discapacidade debido a un accidente ou enfermidade, o proceso de inclusión pode ser máis difícil. Estas persoas adoitaban ser "normais", e adaptarse a un novo estilo de vida con limitacións físicas é un desafío tanto para elas como para os seus seres queridos.

O Camiño de Santiago destaca estas dificultades. Moitos albergues, pensións e hoteis aínda non están preparados para as necesidades dos peregrinos con discapacidades. A pesar da crecente conciencia, a accesibilidade segue sendo un desafío, e as persoas con mobilidade reducida enfróntanse a barreiras físicas que dificultan a súa peregrinación.

Grupos de mozos listos para partir – Está o mundo realmente en orde ás 7 da mañá?

Parece haberse convertido nunha moda que grandes grupos de mozos, atraídos a miúdo pola promoción mediática da Arquidiocese de Santiago de Compostela, descubran o Camiño de Santiago como unha aventura. Aínda que isto podería ter un efecto educativo positivo, adoita faltar a preparación adecuada. Os peregrinos de longa distancia esperan tranquilidade e respecto no seu camiño, pero adoitan atopar algo moi distinto, como o expresou unha peregrina estadounidense: "É como un parque temático de peregrinos con atraccións".

Cunha boa preparación previa – xa sexa por parte dos pais, as escolas ou os supervisores – estas excursións poderían ensinar aos mozos valores como o respecto e a consideración, que necesitarán ao longo das súas vidas. Con todo, a mañá do sábado 28 de setembro, ás 7:00 am, atopeime cun grupo de 150 mozos que, aínda adurmiñados, só pensaban en si mesmos. Movían mesas e cadeiras ruidosamente dun lado a outro e esixían asentos onde xa non había espazo. O caos era tal que os outros hóspedes tiñan que ter coidado de non ser empurrados e acabar co almorzo encima da roupa, en lugar de poder disfrutalo con tranquilidade. Estes mozos, que adoitan esixir respecto aos maiores, parecían máis preocupados polos seus egos e pola necesidade de facerse selfies.

Saín ao amencer, camiñei ata a noite, picos de medianoite

A inclusión como tema. 24 horas como límite de tempo. 100 quilómetros como meta – desde a Praza do Obradoiro, flanqueada polo Parlamento da capital galega por un lado e a catedral de Santiago polo outro. A saída estaba programada para as 8:30 am cara a Fisterra, pero como non apareceu ninguén da prensa nin da televisión, a pesar de ter enviado a información a tempo, decidín partir dez minutos antes. No primeiro ascenso tras saír da cidade, atravesando un bosque, atopeime cunha vista impresionante: á esquerda a catedral no horizonte e á dereita un amencer máxico.

O plan era camiñar os primeiros 10 a 15 quilómetros paso a paso, con breves paradas para estirar e beber algo. Con todo, os encontros espontáneos no camiño fixeron que ese plan quedase obsoleto, e simplemente seguín adiante. Para a cea, disfrutei dun gran prato de guiso de lentellas e unha cervexa ben fría, o que fixo desaparecer rapidamente calquera cansazo ou dor nas pernas.

Despois da cea, continúe o meu camiño cara á penumbra. O día, que comezara soleado, terminou cun clima nublado pero tépedo. O camiño levoume a través da noite, e despois de catro horas cheguei a Santa Mariña, onde sentín sede. Tras algúns tramos difíciles e en completa escuridade, cheguei finalmente a Olveiroa, vinte minutos antes da medianoite. Grazas a unha festa de aniversario nun bar, puiden descansar un intre máis tarde do previsto. A transición ao novo día, que tamén era o meu aniversario, foi celebrada de maneira agradable. Senteime un anaco tomando refrescos, cervexa e auga, o que permitiu que o meu corpo recuperase o seu equilibrio. Despois de camiñar case 60 quilómetros, o resto do camiño cara a Fisterra aínda me esperaba, coa meta de chegar ás 10 da mañá.
 

Quen sobe, debe baixar nalgún momento

Os últimos 40 quilómetros do Camiño son especialmente difíciles, e un peregrino inexperto estaría mellor descansando e recuperando forzas para o día seguinte. A miña última peregrinación fora dous anos antes, e só adestrara de maneira esporádica, polo que non me consideraba en plena forma. Con todo, co coñecemento de experiencias pasadas en longas distancias de máis de 100 quilómetros, decidín continuar optimista. O que subestimei foi a miña capacidade de recuperación física, xa que, a menos de dous anos de cumprir 60, o meu corpo recupérase máis lentamente tras esforzos intensos. Isto fíxoseme dolorosamente claro durante a noite.

Desde Olveiroa, o camiño continuou cara a Hospital e logo ao cruce onde os camiños a Fisterra e Muxía se separan. A miña idea orixinal era facer un desvío a través de Dumbría para tomar un sendeiro forestal cara a Cee, pero debido á escuridade, camiñar por camiños rurais era case imposible sen tropezar. Decidín adaptar a ruta e continuar pola estrada cara a Brens. Esta estrada, asfaltada e cunha pendente de aproximadamente o 10%, tiña unha distancia de 11 quilómetros de descenso. Foi un descenso inesquecible, instrutivo e doloroso.

Con cada paso, perdía ritmo, e pronto empecei a sentir unha dor punzante no meu pé dereito e en ambos os muslos. Ademais, non levaba auga comigo a esas horas tan tardías. Das tres horas que planeara para o descenso, finalmente convertéronse en cinco horas esgotadoras. Apenas houbo tempo para descansar ou recuperarse, e a posibilidade de recuperar algo de enerxía cunha pausa para estiramentos era escasa. Pero ás veces non hai outra opción que seguir adiante.

Aiaiai – Pódese falar da dor?

A dor é a compañeira constante de calquera peregrino. Aparece, permanece un tempo e, con sorte, desaparece cando se alcanza a meta. Con todo, cando cheguei ao final do descenso en Brens, unha cousa estaba clara: a dor punzante no arco do meu pé dereito, que me atormentaba dende un accidente en 2021, non se esquecería tan facilmente. Cada paso era como se un tamborileiro estivera a golpear sen parar no meu pé. Pero a meta das 10 da mañá en Fisterra aínda estaba diante de min, así que o ritmo debía continuar.

Entón, como un pequeno milagre, apareceu unha billa á beira do camiño. Bebín un pouco de auga e, de súpeto, o meu pé parecía listo para continuar. Os seguintes 17 quilómetros non foron un paseo, pero o porto de Brens e o hospital de Cee quedaron atrás, polo menos na miña imaxinación. Con todo, cando cheguei á empinada subida cara a Corcubión, apenas puiden conter un berro de dor. Non quería espertar aos veciños por culpa do meu pé.

Cinco respiracións profundas despois, estaba claro: este non ía ser un camiño fácil, e o meu pé tiña os seus propios plans. Cada paso era como pisar un cacto, pero renderse non era unha opción. Os meus pensamentos xiraban tan rápido que case me daba dor de cabeza. Logo, nun momento de claridade, decateime de que se seguía, íame danar, o que non axudaría nin a min nin aos meus amigos de ASPADEX. Así que tomei a decisión de escoitar ao meu corpo e chamei á casa para que viñeran buscarme.

E sabedes que? Ás veces é mellor aceptar que un tamén necesita descansar. O meu corpo atopou unha calma inmediata, unha que me deixou asombrado durante o resto do día. Ao final, todos sabemos o que é mellor para nós, pero ter esa claridade nun momento de crise física é un regalo polo que estar agradecido.

A benvida no Faro de Fisterra

Despois da montaña rusa física e mental que foi o Camiño de 100 quilómetros, especialmente durante os tramos nocturnos, todo tivo un final conciliador. A pesar de todos os desafíos e dores, conseguín chegar o máis lonxe posible. Ás 10 da mañá, no fito dos 0,0 km do Camiño de Fisterra, fun recibido por ninguén menos que a alcaldesa de Fisterra, Auréa Domínguez Sisto. Fixemos unha foto para inmortalizar o momento. A segunda persoa que estivo presente nesa benvida foi miña nai. Fóra de nós, o lugar estaba case deserto – o vento sopraba, o ceo estaba gris, e apenas había xente. O clima e o momento contribuíron a un final tranquilo e apropiado para esta intensa viaxe.

Quero expresar o meu máis sincero agradecemento á alcaldesa de Fisterra, Auréa Domínguez Sisto, por facer o esforzo de vir darme a benvida despois da miña experiencia de 100 quilómetros no Faro. A súa presenza fixo que ese momento fose aínda máis significativo.

O segundo recibimento

Ao redor das 11:30, despois da benvida oficial, algúns dos meus amigos da Asociación ASPADEX reuníronse comigo no restaurante O Centolo para celebrar o meu 58 aniversario. O brinde foi sinxelo – auga mineral, café e refresco – pero a atmosfera era cálida, alegre e chea de felicidade. O punto culminante foi cando Cristóbal, un querido amigo e talentoso gaiteiro, fixo a súa aparición. Cristóbal, quen é atendido pola Asociación ASPADEX, non só tivo o detalle de vir especialmente a Fisterra, senón que tamén tocou con entusiasmo a súa gaita galega.

A súa actuación, co porto de Fisterra como telón de fondo, foi o peche perfecto para esta intensa viaxe. Non dou por feito que Cristóbal fixese todo ese esforzo para tocar nese momento especial. A súa dedicación e a súa contribución musical conmovéronme profundamente – foi un instante que non esquecerei pronto.

Vólvome deitar

Hai cousas que só se deben facer unha vez, non porque se volvan aburridas, senón porque xa che esixen todo desde o principio. Con todo, o importante é o que aprendes delas e como aplicas esas leccións a futuros proxectos. A etapa de 100 quilómetros mostroume de novo o crucial que é manter o ritmo: respirar, perseverar e, sobre todo, avanzar paso a paso. Se te esgotas demasiado ao comezo, pode que ao final te quedes sen forzas. As pequenas pausas regulares para recargar enerxía, beber e descansar son imprescindibles.

E hai que manter o equilibrio, pero a medida adecuada é diferente para cada persoa.

A maior aprendizaxe deste camiño para min foi escoitar o meu corpo e liberar a presión externa e as expectativas. Exactamente iso foi o que fixen cando en Corcubión vivín o momento de soltar todo. Esta experiencia ensinoume canto se pode alcanzar cando te dás o espazo que precisas.

E así, con ese último resto de cansazo nos ósos, hoxe voume deitar algo máis cedo para estar mañá totalmente preparado e dispoñible, listo para todo o que veña.

Min resumo final sobre todo en 3 días

Os últimos tramos reflicten a intensidade e os desafíos dunha peregrinación de 100 quilómetros. Cada paso e cada etapa trae as súas propias probas, desde a resistencia mental ata os límites físicos. O camiño cara ao anoitecer e a través da noite evidencia a importancia de manterse, pero tamén de ser consciente das propias limitacións. Xa sexa o descenso doloroso, onde o corpo dita as súas propias regras, ou o momento no que te decatas de que é máis sensato priorizar a saúde sobre o obxectivo, o Camiño ensina non só paciencia, senón tamén humildade.

Os pequenos momentos, como a benvida inesperada no Faro de Fisterra por parte da alcaldesa ou o agarimoso son de Cristóbal, amosan que este camiño non está feito só de esforzos. Son os encontros os que converten o Camiño nunha experiencia inesquecible.

Cada paso foi un proceso de aprendizaxe, e a conclusión é clara: non se trata só de alcanzar a meta, senón tamén de tomarse o tempo para reflexionar e escoitar ao propio corpo.

Ao final, despois de todas as dores e momentos de aprendizaxe, queda a lección de que ás veces é mellor parar, descansar e estar listo para o que veña despois. O camiño non é só unha viaxe física, senón tamén unha viaxe mental que ofrece novas perspectivas a cada paso.

Unha conclusión sobre todo isto en 3 días

O Camiño de Santiago cambiou ao longo dos anos, e con el tamén a experiencia de peregrinar. Onde antes dominaban o silencio e a introspección, hoxe atópanse grandes grupos de mozos que se moven ruidosamente polas albergues, mentres os selfies substitúen o momento de reflexión. Unha peregrina estadounidense resumiu perfectamente: "Séntese como un parque temático de peregrinos con atraccións." E ás veces, exactamente iso é o que parece. Ás 7 da mañá, comeza o movemento de cadeiras, o caos no almorzo, e a necesidade de documentar o día nas redes sociais parece superar a propia experiencia do Camiño.

Outro capítulo do peregrinaxe moderno está escrito polas plataformas de viaxes sociais como Booking.com e Trivago, en combinación coas recensións en Google. Sen camas reservadas con semanas de antelación, a moitos peregrinos só lles queda a (desilusionante?) volta ao Monte do Gozo, ou o fin anticipado da súa viaxe. E mentres fan o camiño cara aos últimos quilómetros, a Costa da Morte espera en balde a chegada dos peregrinos esgotados pero satisfeitos, que tanto conseguiron para si mesmos. Moitos deciden, tras a experiencia da masificación e a desilusión logo de recibir a Compostela e regresar ao Monte do Gozo, non continuar ata Fisterra ou Muxía.

Con todo, o camiño de regreso ao Monte do Gozo, ás veces desilusionante, tamén é unha valiosa experiencia de peregrinación. Xusto aí, nese punto, fórmulas a pregunta definitiva: Ríndome, ou atopo a última motivación para alcanzar os destinos valiosos ao final do mundo? É o momento no que os verdadeiros obxectivos non só son xeográficos, senón tamén mentais. Esta decisión, se seguir adiante ou renderse, aseméllase ás experiencias dos últimos 100 quilómetros. Alí, onde a dor, o cansazo e a loita interna están sempre presentes, oscílas entre o desexo de dar o seguinte paso e a tentación de deterche.

A pesar de todos os desafíos e da crecente comercialización, o Camiño de Santiago segue sendo unha viaxe chea de significado, tanto para aqueles que percorren só os últimos 100 quilómetros como para os que fan todo o camiño dende o principio. O Camiño cambia, pero depende de cada peregrino non perder de vista o esencial: atopar o teu propio ritmo, escoitar o corpo e darte o espazo necesario para crecer interiormente.

Ao final do día, non importa o alto que sexan os ruídos ao redor ou cantas camas se reservaron con antelación, o verdadeiro Camiño recórrese no interior de cada peregrino. E é aí onde reside o verdadeiro espírito da peregrinación. Un pouco de humor tamén axuda cando te atopas rodeado de peregrinos máis preocupados polos selfies que polo silencio, porque, en última instancia, o Camiño non é só un sendeiro xeográfico, senón unha viaxe cara a un mesmo.

Para min, este fin de semana foi unha experiencia educativa e valiosa. Lembroume que, aínda hoxe, no medio das distraccións dixitais e os desafíos comerciais, o Camiño segue tendo as súas ensinanzas. Foi unha lembranza da importancia de compartir as historias deste camiño tan especial e de transmitir o significado da peregrinación no mundo moderno. E si, tamén para min como xornalista, isto representa o seguinte reto, non só como peregrino, senón tamén como narrador de historias.

• Steffen A. Pfeiffer, fotoxornalista freelance en Fisterra.

Outros Artigos de Steffen Pfeiffer