O poema e a canción

Firmas QPC

O poema e a canción

08:15 08/10/13

Na esquina do "Rover" os raparigos agárranse ben de ben a unhas quntiñas porcións de fainá pero sen perder o fío do debate que vira ao redor do aporte do canto popular. A barra quere determinar si "O poema e a canción" influíron na idea de que o progreso no Uruguay é posible a condición de que dentro das urnas sexan minoría os votos para os "blancolorados".

- Pocho: A min paréceme que don Alfredo fixo máis polo triunfo da "Frente Amplia" cunha canción que todos nós explicando o programa coas bases do cambio. Acordaranse que nos rompemos a laburar repartindo folletos casa por casa por toda a avenida San Martín, desde Propios ata pasar Chimborazo. Nas eleccións do domingo 28 de novembro de 1971 borrounos do mapa o peón de Pacheco Areco que recibe 379.515 votos. O monito-marioneta que gañou non se merece que o nomee porque lle faría propaganda ao fillo que anda por aí buscando a pegada perdida. A quen hai que recordar é ao auténtico ganador en votos: Wilson Ferreira Aldunate. Danse conta a cantidade de sufrimento inútil que nos evitamos si o Wilson preside un goberno avalado polos seus 439.649 votos. Claro que estaba aínda vigente a "Lei de Lemas" e a suma colorada mandounos ao outball.

- Perico: Non te vaias para detrás dos choclos, estamos falando do canto popular. Bueno, realmente o que discutimos é si axudou a debilitar aos partidos tradicionais. Creo que unha canción ou cincuenta cancións non conseguen nada. Aínda que miles de cidadáns escoitaban e tarareaban os primeiros temas de Zitarrosa, de "Los Olimareños", de Viglietti e do Numa Moraes; non se pode dicir que se traducisen nun trasvase directo de votos para a opción do vermello, azul e branco.

- Flaco: Non se si unha canción pode gañar unhas eleccións pero está claro que che pode abrir o corazón dunha muller. Ao meu veume moi ben o ter a man algunhas letras de Benedetti coas que me gañei a unha botija riquísima que vivía na rúa Soria. Nunca fun moi hablador e menos aínda si unha guacha me gustaba. Menos mal que don Mario cantaba a xusta nos seus versos. Si pasamos ao terreo político é diferente a cousa. Creo que ningún facho pasouse ás filas democráticas malia escoitar na radio a voz dun cantor de Curtina [Tacuarembó] que nos convocaba a loitar por un novo Uruguay: "A patria dixéronche e dixéronche mal, a patria, a de Artigas...". O canto popular uniunos aos frenteamplistas nunha hermandad solidaria que derrotou ao negativo inmovilismo interesado dos donos do país.

- Don José: Bueno, raparigos. Supoño que unha análise científica do fenómeno do canto popular no Uruguay daría para que sexa a lupa do historiador ou a do sociólogo a que o desgrane ou diseccione. Eu achégome medio de raspallón para reflexión desde a miña experiencia de veterano montevideano que nunca aplaudiu ao tradicional dúo Afanancio Blancolorado. É evidente que unha canción é moito máis que un voto que se compraba cun chorizo e un vaso de viño. Cando Viglietti nos chamaba "a desalambrar" enchíasenos o peito de forza e de compaixón diante dos que sufrían inxustizas nun país que tiña a miles de peóns rurales na pobreza. O meu amigo Daniel non é iluso. Non pretendía que a súa canción movese aos estancieros a mellorar condiciónelas socio-laborais do seu peonada. Os destinatarios da súa creación eran e seguen sendo os mesmos: os mozos. O alambre matou ao gaucho pero non acabou coa súa tenacidade de nobre centauro que cabalga no suave lombo do vento da Banda Oriental.

- Pocho: Entón, si entendín ben, están comigo en considerar que nos favoreceu moito o ter do noso lado a poetas, escritores e músicos. Hai miles de votantes frenteamplistas que non len nada de nada. É así, aínda que se queira ocultar. Para esta xente é moi útil a canción de auténtica raíz de Osiris Rodríguez Castelos. Eu chámolle ética ou moral porque nos achega a unha realidade que os partidos tradicionais ocultaban. Non é ningunha protesta, é a constatación de feitos. Un exemplo que todos coñecemos témolo nas sierras de Aceguá. Cando o pionero Osiris escribe "Camino delos quileros" nos decatamos acá en Montevideo que había xente que subsistía grazas ao quilo de azucre e de yerba que traía de Brasil. Ollo, non confundir "quilero" con "bagayero" porque hai unha gran diferenza con respecto ao consumidor final. Acórdanse que o Ceo dos Tupamaros estivo prohibida polos milicos? Saben que se cantaba nas escolas?

- Perico: A min non me metas nas túas conclusións. Eu digo que chegamos ao poder porque houbo unha maioría social que se avivou. A miles de cidadáns fartoulles ---mellor devandito: rompeulles as pelotas--- que os Pacheco-Bordaberry-Sanguinetti-Lacalle seguisen contando contos fantásticos sobre un país marabilloso que tiña unha casita de chocolate para todas as familias que fosen en fila ordenada coa súa montoncito de votitos para a "15", "123" ou "904". A min emocióname escoitar a don Alfredo cando canta "O corazón do meu pobo" [Todos recordamos como termina o tema que escribiu Mario Carrero: ?"O meu pobo loita, o meu pobo espera / todos os pobos na súa bandeira. O meu pobo ri, o meu pobo canta/ todos os pobos na súa garganta?] pero asegúrolles que ningún voto branco ou colorado cambio de cor ao escoitar aos botijas: ¡Mira que bonito...o meu voto é...vermello, azul e branco...da Fronte é! Inclínome máis pola idea de que foi a loita do "cañero?" Raúl Sendic a que levou á fronte Amplo ao timón do Uruguay. Vostedes perdoen, recoñezo que non teño nada de romántico. Creo sinceramente que as únicas cancións que aproveitei foi nos bailes no fondo da casa de Claudio. O que poñía os discos era Gildito que andaba moi metido coa súa primeiro noiva que creo vivía pola rúa Lancaster. Lógicamente, o home quería apertar un pouco. Era nese momento preciso cando "Los Iracundos" viñan na súa axuda.

- Flaco: Aínda que nunca me puiden gañar a unha rapariga con ningunha canción de protesta é certo que me fortaleceu o ánimo o ter da nosa parte aos poetas e cantores que acompañaban ao pobo na conquista do futuro. Acórdome de cando a xenial Idea Vilariño ---filla dun emigrante galego de ideas anarquistas--- escribiu "Cielo del 69" que gravaron "Los Olimareños" en clara anticipación ao que se viña encima co degenerado sucesor do presidente Gestido. Falar naqueles anos do "arriba nervioso e do abaixo que se move" era un aviso que poucos quixeron ver. Nos escrachamos. Tiñamos os ollos vendados. Os partidos tradicionais negábanse a aceptar a realidade de que o vello Uruguay democrático íase á merda e os "Tupa" metéronse a importadores para introducir sen aclimatación un produto do Caribe na Banda Oriental.

- Don José: Se cadra podo axudar un pouco a medio delimitar o tema ao contarlles que onte fun ao Salón Azul da Intendencia Municipal para asistir á presentación do libro "O poema e a canción". Acordaranse que lles comentei que Cristina Fernández Fernández é filla de José Fernández Seivane. Eu coñecín ao pai no seu comercio de electricidade na Cidade Vella. Compreille todo o material necesario para renovar a instalación cando comprei o rancho no que vivo. O bo de Pepe era un artista: actor de teatro, bailarín de tango e gran coñecedor da música galega. Contoume que desde mozo lle escoitaba cantar ao seu pai que era zapateiro e arranxaba o calzado tarareando cancións da súa lucense parroquia de Bretoña. Cristina herdou a sensibilidade de Pepe. É unha gran dama da canción que foi crecendo á beira do talentoso Washington. No libro percorremos a súa longa traxectoria de éxitos guiados pola man amiga do escritor Ignacio Martínez. Infórmolles que Nacho coincide con Cristina en que tamén é un neto da terra galega. A voz de Cristina faime sentir que non estou equivocado por querer unha patria máis solidaria. As súas cancións afírmanme en que sen poesía somos pobres porque carecemos de identidade. Hai que ser moi mala persoa para logo de escoitar "Dieciocho y Minas" ---con flor de letra do gayego Picón--- non querer ser "rabiosamente uruguayos", "devotos da celeste" e "amantes do mate amargo". Estou absolutamente convencido de que a voz de Cristina derribará calquera muro que free o noso limpo camiñar en busca da felicidade en paz.