De "coreanos" a "faroleiros". Unha cala sobre os alcumes da Costa da Morte no Portal de Ditados Tópicos Galegos

O Instituto da Lingua Galega (ILG) dispoñibilizou xa hai uns anos para consulta pública no seu sitio web o denominado «Portal de Ditados Tópicos Galegos», accesible nesta ligazón: http://ilg.usc.es/ditados/
No Inicio explícase a xestación deste Portal, que naceu da colaboración coa Fundación Camilo José Cela, pois as fichas pertencían a un proxecto que o escritor principiou na década dos anos sesenta e do que só chegou a ver a luz o Tomo I en 1998 na Editorial Noesis, ficando o resto dos materiais inéditos. Dísenos:
«Este portal reúne os que tradicionalmente se denominan ditados tópicos, isto é, xentilicios, seudoxentilicios (alcumes) e mais refráns e cantigas referidas a algunha localidade ou ós seus poboadores. Na súa primeira fase ofrece as 1212 fichas recollidas en Galicia para a redacción do Diccionario geográfico popular de España de Camilo José Cela.»
Para o seu labor compilatorio o escritor de Iria Flavia botara man, en primeira instancia, dos carteiros do “Servicio Nacional de Correos”, enviándolles unha ficha común con varias preguntas, e recibiu máis de trinta mil respostas ao seu inquérito.
De todo este material a colaboración entre o Instituto da Lingua Galega e a Fundación Camilo José Cela permitiu recuperar as fichas con información sobre Galiza, que foron editadas no proxecto «Portal de ditados tópicos galegos» (http://ilg.usc.es/ditados), por Xosé Afonso Álvarez Pérez, David Rodríguez Lorenzo e Damián Suárez Vázquez.
Pola nosa banda fixemos una cala sobre a presenza da Costa da Morte e observamos que non están representados todos os concellos, senón só unha parte dos mesmos, e que moitos dos topónimos aparecen deturpados como era costume na época. Da información fornecida, e que se reitera ás veces nun e noutro concello, peneiramos unhas mostras sobre os concellos de Cee, Corcubión, Carnota, Muxía, Laxe e Vimianzo (aos que habería que engadir Cabana de Bergantiños e Carballo para termos o panorama incompleto que ofrecen as fichas que recibiu Cela dos seus informantes). Velaquí a suxestiva lectura desa peneira de datos sobre nós:
FICHA 3120: Informante de CORCUBIÓN

¿Cuál es el nombre o los nombres que reciben los naturales de la localidad?
Corcubioneses
¿Conoce algún refrán, dicho o copla en que figure el nombre de la localidad, o el nombre o el apodo de sus habitantes?
- A Vila de Corcubión ten a figura dhun arco, por eso ten de Patrón o Evanxelista San Marcos.
- Adiós Corcubión alegre, la popa te voy virando, no sé lo que me queda dentro, que mis ojos van llorando. (Copla atribuída a Pepe Miñones, deputado de Corcubión fusilado no 36)
- Desde Corcubión a Cee hay un tiro de escopeta, pasa miña filla pasa, deixa desbalar a seca.
- Corcubión, de mis amores. población incomparable. aunque no nací en ella. le quiero más que a mi madre. y de rodillas te juro, si tuviera dinero. en la puerta de la Iglesia de perlas de oro echaría un letrero. diciendo que Corcubión es más bonito, que el mundo entero.
FICHA 3147: Informante de LAXE
¿Cuál es el nombre o los nombres que reciben los naturales de la localidad?
Laxeiros
Cuál es el apodo o los apodos que reciben, en su conjunto los habitantes de la localidad?
Carneiros
¿Conoce algún refrán, dicho o copla en que figure el nombre de la localidad, o el nombre o el apodo de sus habitantes?
A los de Corme.- papeiros
¿Conoce algún refrán, dicho o copla en que figure el nombre de la localidad, o el nombre o el apodo de sus habitantes?
Laxeiros, Virupio, Neco, Cornetán, Meija do Inverno, Demo que Boya, Piernas, Chaboleiros, Majista, Cacharulo, O Crejo, Antón do Mira, Xaquiniños, Chenchas, Gabachos, As Chicas, As Rejas, Berberecheiros, Cucullas, Casilleras, Boliche, A Nina, Os Cristos, Bendabal, Pinpinillas, O Mexón, As Rapas, As Barbadas.
FICHA 4025: Informante de MUXÍA
¿Cuál es el nombre o los nombres que reciben los naturales de la localidad?
Mujianes o Muxianes
¿Cuál es el apodo o los apodos que reciben, en su conjunto los habitantes de la localidad?
"Os corvos"
¿Conoce el apodo o los apodos que reciben, en su conjunto los habitantes de alguna localidad diferente a la suya? Sírvase transcribirlo, con el nombre del pueblo al que se refiere.
Camariñas = Carneiros
¿Conoce algún refrán, dicho o copla en que figure el nombre de la localidad, o el nombre o el apodo de sus habitantes?
Poteiro - Zoqueira - Mayon - Rapa - Mexobravo - Reina - Brujo - Rata - Chorentana - Juniso - Jandula - Carabel - Estañado - Chulita - Cuarto Pollo - Medio Metro - Buso - Buxijentos - Carallan - Zapatudo
(Nosa Señora da Barca ten o tellado de pedra, ven o podia ter d'ouro, miña virxen si quixera)
En Mintiráns pillan as lebres cas mans
FICHA 4041: Informante de SAN PEDRO DE NÓS (OLEIROS)
¿Conoce el apodo o los apodos que reciben, en su conjunto los habitantes de alguna localidad diferente a la suya? Sírvase transcribirlo, con el nombre del pueblo al que se refiere.
A los habitantes de Mugía (La Coruña) les llaman "pescos".
A los de La Coruña, suelen llamarles los de El Ferrol, "cascarilleiros".
FICHA 8128: Informante de VIMIANZO
¿Cuál es el nombre o los nombres que reciben los naturales de la localidad?
Vimianceses o vimianceiros
¿Conoce el apodo o los apodos que reciben, en su conjunto los habitantes de alguna localidad diferente a la suya? Sírvase transcribirlo, con el nombre del pueblo al que se refiere.
Sí; a los de Cee, "Coreanos"; a los de Corcubión, "faroleiros"
¿Conoce algún refrán, dicho o copla en que figure el nombre de la localidad, o el nombre o el apodo de sus habitantes?
Apodos...? Os gabachos; "as campaneras"; "Os castañolas", "As guindillas"; As Correas, O Coyón, O furoco, A Furricona, O barrigolo, a Rabosa, O lagartón, O chantaino, O cejo, O gaito, Os Michocos, O Monso, O Barcalo dá Gándara.
FICHA 11018: Informante de CARNOTA
¿Cuál es el nombre o los nombres que reciben los naturales de la localidad?
Carnotanos
[Outras indicacións]
Referidas á veciñanza de Mazaricos por parte do Informante.
¿Cual es el nombre o los nombres que reciben los naturales de la localidad?
Montañeses
¿Cual es el apodo o apodos que reciben?
No tienen
- Miro Villar, ceense Doutor en Teoría da Literatura e Literatura Comparada, é profesor de lingua e literatura galegas, ademais de poeta, narrador, tradutor e crítico literario en diversas revistas e publicacións periódicas. Autor do blog As crebas.
Novas dos xentilicios e alcumes da Costa da Morte
- De pescos a montañeses. Os verdadeiros xentilicios da Costa da Morte.
- Miro Villar: Ceés / Ceesa e outras propostas filolóxicas polémicas en Xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega.
- A linguaxe aguda da Costa da Morte.
- Cando naceu o nome da “Costa da Morte”?.
Artigos de Miro Villar en QPC
- Unha obra teatral contra a lesbofobia no distrito de Corcubión en 1901.
- A escura lembranza do Prestige.
- A prensa de Corcubión ao servizo da Costa da Morte desde 1890 (2ª parte).
- Unha crítica á celebración do 12 de outubro nos versos de Antón Zapata García.
- Novos testemuños do franquismo de Eugenio López López.
- A romaxe da Barca desde a emigración bonaerense:
- A fundación en Bos Aires do xermolo da «Asociación Benéfica Cultural del Partido de Corcubión» e a unificación coa «Sociedad Cultural y Agraria del Distrito de Mugía».
- Feros Corvos, 1 (Inverno de 1997). A revista do Batallón Literario da Costa da Morte.
- Tres sonetos de Antón Zapata García no Día de Galiza do ano 1947.
- A Costa da Morte en Nova Ardentía. Revista Galega de Cultura Marítima e Fluvial.
- Efeméride: No 80 aniversario da publicación de «Na morte de Lexandro Bóveda» de Antón Zapata García.
- Efeméride: No 64 aniversario do pasamento do poeta Antón Zapata García.
- Os artigos literarios de Baldomero Cores no diario vespertino La Noche.
- Nemancos (1953-1954), a revista dirixida por Baldomero Cores Trasmonte.
- «O pino de Corcubión» en dous poemas de Xervasio Paz Lestón.
- Paco Souto, in memoriam.
- Efémeride: No 139 aniversario do natalicio de Gonzalo López Abente.
- El Eco de Mugía (1902-1904). No 115 aniversario dunha cabeceira da prensa costeira
- “A relixión do mar”, de Xosé Iglesias Lamela.
- Efeméride: 120 anos do naufraxio do «City of Agra» e un poema de Antón Zapata García.
- “O pino de Corcubión”, un poema de López Abente.
- Nos 80 anos (1936-2016) dun decembro negro na Costa da Morte.
- O naufraxio do HMS Serpent na novela Cadeas (Premio Xerais 2013) de Xabier López.
- Emigración e antifranquismo na poesía de Xervasio Paz Lestón (23/10/1898 – 1977).
- No trinta aniversario do colectivo de poesía «Un Medio» de Cee.
- «A Virxe d’a Barca», un poema de Juan Bautista Armada Losada, Marqués de Figueroa editado en 1917.
- Coplas populares na nosa lingua no Programa de Festas de Cee, agosto de 1952.
- Adagio por outono.
- A xeira do Seminario de Estudos Galegos en 1936 a Fisterra.
- «Saúde e Terra, irmá(n)s!». Exposición conmemorativa do Centenario das Irmandades da Fala (1916 – 2016).
- A vinte anos I Encontro de Escritores e Escritoras da Costa da Morte, primeira actividade do Batallón Literario.
- O poeta maltés Stephen Cachia critica o peche temporal do Museo da Pesca de Fisterra.
- No natalicio do escritor emigrante muxián Victorino Abente Lago.
- A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (III).
- A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (II).
- A Costa da Morte: poesía e paisaxe nos textos de Manuel María (I).
- Ceés / Ceesa e outras propostas filolóxicas polémicas en Xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega.
- Os neofranquistas de Cee non queren mudar o nome do colexio público Eugenio López.
Novas relacionadas
- O Batallón Literario da Costa da Morte revive na rede.
- De pescos a montañeses. Os verdadeiros xentilicios da Costa da Morte.
- Os versos de Miro Villar musicados en clave indie.
- Miro Villar, un contacontos de primeira.
- Miro Villar espallou os seus haikus do Finisterrae Bretón pola costa ártabra.
- Miro Villar rebélase na charca da poesía para nenos.
- As Crebas de Miro Villar premiado como o Mellor Blogue Literario pola AELG.
- Miro Villar explica por que rexeita o Faro Nerio.
- Miro Villar: Estranxeiro na súa patria.
Fonte
- Redacción de QPC (info@quepasanacosta.com).