Tankas da vida salgada. X. H. Rivadulla Corcón. 
Editorial Trifolium. Musa pedestris. Serie Clea. (La Alpujarra-Granada: 2019)

A media ducia de páxinas do limiar, intitulado «Breve historia do nacemento dos Tankas da vida salgada» son de obrigada lectura antes de nos adentrarmos na profundidade dos versos, pois aquí o poeta X. H. Rivadulla Corcón recoñece que esta obra naceu como homenaxe postremeira a Vitoria Moure Dacosta, muller do capitán da mariña mercante Xavier Fernán Braxe, e que foi a lectora e introdutora de Corcón na literatura xaponesa máis tradicional, principiando polo mestre do haiku ou haikai Matsuo Basho, aproximándose canda ela a outra forma tradicional pechada anterior nesa tradición oriental, o tanka, e indo despois á valga doutras poéticas universais.

Estas anotacións previas de Corcón son un excelente e lúcido exercicio de condensación sobre o tanka, tanto no que respecta á explicación das súas características estilísticas e formais como á súa brevísima presenza no noso sistema literario, pois a propia Vitoria deulle a coñecer os «Cinco tankas da Señardade» que o poeta caldelao Manuel Casado Nieto (1912-1983) incluíu no seu segundo libro de poemas Orballo ispido, publicado por Manuel María na súa colección Xistral en 1954 (e non en 1955 como aquí se sinala), mais non se citan aquí os tres «Tankas da Lonxedá» do seu seguinte poemario Canta de lonxe o corazón do tempo (Galaxia: col. Salnés, 1969). Aínda que na sabia opinión do crítico Xesús González Gómez todos estes tankas foron escritos máis ben influenciados polos que publicara en 1946 o poeta catalán Carles Riba e non tanto polos de autores xaponeses. 

E sen a rigorosidade no aspecto formal, Vitoria tamén lle amosaría os breves poemas de Mar do fin da terra (1987), de Cesáreo Sánchez Iglesias. Pola súa banda, Corcón aínda engade que tamén esa concepción da poesía faille lembrar Os Eidos (1955), de Uxío Novoneyra.

Pola nosa banda aínda queremos acrecentar que ao infatigable labor de investigación e ás eruditas compilacións do crítico Xesús González Gómez débeselle o (re)coñecemento do labor de Álvaro Cunqueiro como tradutor da poesía xaponesa, adoito co pseudónimo de Manuel María Seoane (mais non traducía directamente senón desde as versións do inglés Arthur Valley), haikus ou tankas, como os da poeta Ono no Komachi (Faro de Vigo, 7-11-1965) e outras composicións de Yamanoveno Okura, Kakinomoto Hitomaro, Otomo-no Tabito, Kamo no Chomei, Hokusai, Takechino Kurohito, Fujinara Hirotsu, Sojo Henio (talvez Hino Sojo?) ou de autoría anónima, case todas elas neses anos no xornal vigués. Cunqueiro fala de wakas, xénero de poesía xaponesa que diferencia entre o poema longo (choka) e o poema breve (tanka), mais só publica traducións destes últimos.

Na nosa poesía actual habería que considerar o bo número de tankas que escribiu Suso Díaz, porén a maioría non están publicados en forma de libro en papel. Suso Díaz, sempre á vangarda de proxectos literarios na rede, dispoñibilizou estes tankas na súa propia páxina persoal. 

()

Con todo, pódese afirmar que na nosa poesía hai unha escasa presenza do tanka, non así do haiku ou haikai que inspirou a ducias de poetas nosos e mesmo algúns libros completamente escritos nesa forma métrica pechada, aínda que a estética occidental nunca poderá reproducir a espiritualidade e o sentido orientais.

Literalmente tanka significa “poema curto” (tan – curto, breve; e ka – poema) e como ben lembra Corcón estaría formado por 31 golpes de voz, que ás veces adoitan equipararse a sílabas (con versos de 5 – 7 – 5 – 7 – 7 sílabas), porén desde a liberdade creativa o poeta muxián opta por outro esquema, polo que cada tanka da súa autoría posúe 18 palabras (con versos de 3 – 4 – 3 – 4 – 4 palabras). Desta maneira conservan a característica de seren composicións breves en versos brancos, sen rima, e anisosilábicos, isto é, de distinto metro ou número de sílabas.

Deseguida, os 102 tankas de Corcón seguen unha idéntica estrutura compositiva, nos tres versos iniciais preséntase a escenografía, case sempre vencellada ao mar e, logo dunha forte pausa, dous versos finais para realizar unha interrogación retórica ou expresar unha reflexión ou un pensamento máis profundo, que aproxima esta poesía a certa espiritualidade filosófica.

Nestes tankas de Corcón os espazos mariñeiros cobran singular importancia, con escenarios costeiros relevantes que van desde os cantís ou acantilados até outros xa máis intimamente relacionados coa actividade pesqueira como o farol, o peirao, a taberna do porto, onde hai un delicado paíño que serve os cafés, ou as galerías das casas que ollan a ribeira.

Canda eles, o léxico dos poemas tamén nos achega ás embarcacións (gamela, palangreiros), aos aparellos (anzol, palangre, nasa), aos diversos oficios do mar (percebeiros, peixeiras ou mesmo as panilleiras, pois son ben sonadas as mulleres das vilas costeiras de Camariñas e de Muxía que lle deron altura a esta artesanía, como souberon cantar os poetas como Gonzalo López Abente). E, por suposto, tampouco podían faltar a nomenclatura de diferentes especies de peixe (congro, muxo, robaliza, sargo, xurelo, marraxos, san martiños, maragotas, en ocasións para facer unha referencia á gastronomía), de moluscos (luras e polbos) ou de mamíferos da familia dos delfínidos (arroaces), así como as aves máis avistadas na costa (gaivota branca, corvo mariño, mascato, arao, pardela) coas que a voz poética establece diálogos ao modo antigo das nosas cantigas medievais galego-portuguesas.

A toponimia permítenos delimitar os espazos, desde o xenérico Costa da Morte até un dos seus corazóns máis latexantes, a vila de Muxía e os lugares da súa contorna, velaí o monte Corpiño e o monte Facho, o cabo Touriñán ou a furna da Buserana, espazos tamén cantados polos poetas muxiáns López Abente ou o máis esquecido Xervasio Paz Lestón.

A relixiosidade mariñeira tamén está moi presente, ao nomear a súa patroa, a Virxe do Carme, historiografía que se mestura coas lendas de sereas.

Tamén son versos que ás veces botan man da figura retórica da sinestesia, con variedade de cores e de odores a nos acompañaren no cántico ou no silencio da tristeza da morte, unha presenza real e pouco desexada na familia mariñeira.

E sempre acompañados na lectura pola presenza do vento en máis dunha ducia de poemas, como non podía ser doutra maneira para quen coñeza Muxía, e as mareas ou a lúa no mar soñado e evocado por Lugrís, o noso pintor do mar tamén aquí convocado. En definitiva, tankas para achegármonos e coñecermos o carácter e a idiosincrasia da xente do mar. Vento nas velas!

(Texto proferido no lanzamento do libro o día 21 de novembro na compostelá Libraría Pedreira)

• Miro Villar, ceense Doutor en Teoría da Literatura e Literatura Comparada, é profesor de lingua e literatura galegas, ademais de poeta, narrador, tradutor e crítico literario en diversas revistas e publicacións periódicas. Autor do blog As crebas.

Outros artigos de Miro Villar en QPC

• Lecturas costeiras: Vagabundos, solitarios e sentimentais, de Rivadulla Corcón e ilustracións de Correa Corredoira
• Castelao, Chateaubriand e a cidade corsaria de Sant-Maloù.
• No centenario da novela curta 'O diputado por Beiramar' (1919), de Gonzalo López Abente.
• Unha lectura da guía "O río do Porto, o río grande da Terra de Soneira", do SEMESCOM.
• O mecenado como mostra de amor á Terra: “Perfecto López. Un vimiancés na Galiza ideal”, de Xosé María Rei Lema.
• A depuración do maxisterio da Costa da Morte polas autoridades franquistas.
• As Illas Lobeiras en dous proxectos musicais da Costa da Morte.
• O Monte Corpiño, de Muxía, nun poema de Filomena Dato Muruais datado en 1894.