Luns. 04.11.2024
El tiempo

Nerigha, onde ceo, terra e mar se xuntan

“A investigación é ver o que todos os demais viron e pensar o que ninguén pensou”.
Albert Szent-Györyi

Mencer Dende o castro das barreiras en Nerigha FB
Saída do sol dende Nerigha no solsticio de verán
Nerigha, onde ceo, terra e mar se xuntan

Sei que expresar sinxelamente unha idea complicada é unha Arte pero, por veces, paréceme máis difícil expresar sinxelamente unha idea sinxela. Teño a impresión, ás veces, que por moi clara que unha cousa estea, se un non a quere ver, nunca a vai ver. Este é o caso que acontece coa, para min moi clara, auténtica situación do Promontorium Nerium.

Non vou entrar en analizar, aínda que os coñezo ben, cada un dos autores que até o de agora situaban este promontorio no Cabo Fisterra, Touriñán ou Vilán, dos que existe abondosa información e que son multitude. Basta dicir que, todos eles, o único que teñen claro é que nada do que sosteñen está claro. Só tres autores discrepan da maioría (Adolf Schulten, Kornad Haebler e Emil Braun) e para eles, sen lugar a dúbidas e baseándose soamente na toponimia, ese promontorio non pode ser outro que Punta Nerigha.

Nerigha 1 Bouza Brey
Bouza Brey recoñecía que Schulten, Braun e Haebler consideraban que o Nerium situábase en Nariga
Corte libro Hispania de Schulten
Libro "Hispania" de Schulten

De Schulten pouco ou nada hai que engadir para recoñecerlle a súa solvencia como historiador. Pero se a esta ecuación lle engadimos a Haebler (bibliotecario, historiador e experto en incunables) e a Braun (arqueólogo), saberemos do rigor histórico destes autores en comparación cos escritores románticos do século XIX a quen, por outra banda, lles hai que agradecer o interese que sementaron no mundo pola Historia e a Arqueoloxía. Eu non só apoio esta teoría (toponimia) senón que a reforzo e vou intentar explicar porque os primeiros teñen razón e porque os outros están absolutamente trabucados.

Teño que recoñecer que eu tamén fun un deses que estaban errados porque sempre dei por boas a maior parte das teorías e explicacións que os eruditos e sabios na materia expoñían en libros e publicacións. E aceptei sen máis que o Promontorium Nerium estaba en Fisterra e a Ara Solis na capela de San Guillerme. Pero xa todos sabemos que en arqueoloxía case que nunca nada está definitivamente pechado e que as teorías duran até que aparece outra que a descarta. Cando souben o que opinaba Shulten sobre este tema en concreto, empecei a dubidar da teoría de Fisterra, Touriñán ou Vilán. E comecei a buscar. Sabía que tiña que haber unha chave que reforzase esa teoría baseada unicamente na toponimia pero non daba con ela. Imaxinaba que non tiña que ser difícil de atopar e que, como acontece con tantas outras cousas da vida, seguramente non a podía ver por tela demasiado cerca dos meus ollos. E así era. Que as cousas aparecen cando non as buscas non só é un dito que repetía moito miña nai, senón que é unha verdade eterna.

Calquera amante da Arqueoloxía, da Historia ou da Antropoloxía sabe que a toponimia é algo a ter moi en conta e que, por si soa, xa explica e aclara datos moi importantes á hora de obter información. Debería chegar con isto para despexar as dúbidas que nos outros autores son predominantes. Pero polo visto nada disto aconteceu e a día de hoxe séguese a manter o erro. Eiva que continúa a ser alimentada sen que a ninguén pareza importarlle.

E a maior equivocación que cometen estes autores, que pretenden interpretar os clásicos Posidonio, Estrabón, Mela, Plinio ou Ptolomeo, é intentar cadrar unha posición no mundo antigo utilizando un compás (séc. XI) ou un mapa (séc. XII). É curioso e paradóxico que o erro que cometen estes autores (“científicos”) sexa precisamente por ser demasiado científicos e querer posicionarse no mundo antigo con mapa e compás e non co Sol e coa Lúa. Porque é precisamente con estes como os antigos (gregos e romanos) se posicionaban no mundo. E son o Sol e a Lúa os que nos din, a nós, aos antigos e aos do futuro onde estamos. Por iso é tan fácil de ver para quen queira velo e, como dicía Isaac Casaubon nas anotacións á Xeografía de Estrabón, “marabíllome de como a moitos homes sabios non se lles ocorreu esta especie”.

Carmen Liter sobre Promontorio Neriu
Carmen Liter sobre Promontorio Nerium

Podo entender que estes autores consultasen os mapas (“Non nos chegou ningún manuscrito de Ptolomeo anterior ao século XII e ignorase se os mapas que coñecemos os trazou Ptolomeo ou se realmente debuxou algún mapa”. Carmen Líter Mayayo) e que prendesen no nome de Finis Terrae que comezou a aparecer nos mapas (A) a partir do séc. XV (“Este topónimo -Finisterre- ten unha orixe na Baixa Idade Media e non nos tempos dos romanos. Até a Baixa Idade Media era nomeada polo nome de Santa María das Areas”. Manuel Vilar, Nós Diario) .

Fisterra historia-Nos Diario

E eles mesmos recoñecen situar o Promontorium Nerium en Fisterra “á vista do mapa” (La España Sagrada). Cando os mapas van sendo máis precisos, algúns historiadores xa sitúan Touriñán no Promontorium Nerium e en Vilán, o “próximo”. Desta vez tamén inciden no de “a la vista del mapa”.

Ptolomeo Promontorio Nerium
No libro sobre Geografia mítica os autores recoñecen que están mirando mapas para situar un punto, residindo aí o seu propio erro.

 

Os autores clásicos antigos son claros con respecto do Promontorium Nerium e todos eles afirman que é o último de Occidente e que é o primeiro do Septentriom. Non din que sexa o que está máis a Occidente. O último da parte occidental é Punta Nerigha porque o Sol desde aquí até San Vicente (Promontorium Sacrum) sempre se pon polo mar.

Nerigha 8 Solpor nerigha solsticio de inverno

E é o primeiro do Septentriom porque desde Nerigha para arriba o Sol tamén sae polo mar durante o mes do solsticio de verán.

Saida do sol do 1de xuño a 5 de xullo polo mar en Punta Nariga
Saída do sol do 1 de xuño a 5 de xullo polo mar en Punta Nariga

E non só o Sol. Desde Nerigha, a Lúa, ao igual que na parte do Cantábrico, sae e ponse polo mar en todos os ciclos e todos os meses.

Lúa desde Nerigha e Cantábrico. Tódolos ciclos e tódolos meses
Lúa desde Nerigha e Cantábrico. Tódolos ciclos e tódolos meses

Ninguén pode discutir que, segundo isto, Punta Nerigha é o último promontorio da parte Occidental e o primeiro do Setentrión ou de Asturias. E é por isto polo que Mela fala das Aras Sextianas na parte de Asturias e despois dos Ártabros que viven aquí. Basta con comezar o percorrido polo actual Golfo Ártabro para saber cales son os promontorios que o continúan cara a abaixo. Plinio di que “este punto separa o ceo, a terra e os mares. Na terra, aquí remata o lado de Hispania. O ceo e os mares divídeos da seguinte maneira: á volta do Promontorio (Ártabro) comezan o Océano Gálico e a fachada setentrional, dado que remata o Océano Atlántico e o occidente”. É digno de resaltar que este texto anterior publicado na Colección de Hechos Memorables de Solino foi corrixido na edición de 2016 e apúntase que ese promontorio é Nerigha adoptando o publicado por Shulten na súa Geografía y etnografía antiguas de la Península Ibérica do ano 1958.

Para saber que esta é a esquina do mundo coñecido daquela, basta con imaxinarse nunha casa cadrada e situarse nun dos cornechos para comprobar como se poden ver dúas paredes. Se as paredes están orientadas cos puntos cardinais, poderemos observar o fenómeno sen ter que estar fisicamente en Nerigha. Non hai outra. E quen non o queira ver é que está cego. E vólvome marabillar “de como a moitos homes sabios non se lles ocorreu esta especie”.

Pero non acaba aquí a cousa, porque unha vez que xa temos claro onde está o Promontorium Nerium deberiamos saber onde están as Aras Sextianas dedicadas a César Augusto e tamén a Ara Solis da que falan os textos clásicos e nos que se afirma que a Ara Solis está ao pasar o Promontorium Nerium, Celticum ou Artabrorum, que das tres maneiras é chamado e así admitido por todos. Cando describe os últimos lugares da costa occidental, Tolomeo remata no Promontorio Nerio e despois continúa dicindo: “O lado setentrional que está fronteiro ao Océano Cantábrico descríbese de esta maneira: “Post Nerium Promontorium, aliud promontorium in quo Sextii Solis Arae” (Despois do Promontorio Nerio vén outro promontorio no que están as Aras de Sextio e Solis). Mela di que as Aras dedicadas a Augusto están na costa de Asturias e non se trabuca como algúns pensan. Porque segundo o Sol e a Lúa, o mar que hai ao pasar Nerigha xa pertencería a Asturias e non a Occidente. Tamén coinciden todos que os primeiros despois dos Nerios son os Ártabros e ninguén dubida onde estivo e está a día de hoxe o Golfo Ártabro. Volve a cadrar todo. De todas maneiras, marcar territorios nomeando tribos que os habitan é como marcar cun burro ou cunha árbore. Hoxe están pero mañá quizais non. O normal e común é coller marcas por accidentes xeográficos que sexan o menos variables posible. E nada é menos variable nin máis predicible que o movemento do Sol e a Lúa. Pero volvamos ao camiño.

Se despois do Promontorio Nerio están as Aras Sextianas e a Ara Solis e analizamos o que temos actualmente ao pasar Nerigha, vemos o promontorio de Santo Hadrián onde, aínda hoxe, se celebra unha grande e tradicional romaría que, curiosamente, coincide co solsticio de verán. Se a isto engadimos que a uns centos de metros estivo a sé do antigo arciprestado da medieval “Magna Selaia” e que Sel-aia pode ser unha mala copia de Sol-ara, xa van cadrando máis cousas. Con respecto das Sisargas hai que ter en conta a Xelucho Abella cando di que moi ben poden ser as Aras dedicadas a Augusto, e de aí o nome antigo das illas “Cesargas ou Cesáricas”. 

Illas CESAREA 1789 1
A "Illa Cesarga" nun plano de Malpica do 1789 elaborado pola escola de pilotos de Ferrol
Nerigha 12 mapa
Mapa dos Portulanos

Tamén é curioso que desde o lugar da Campara se vexa a Sisarga levitando enriba da agra da Campara. O de “Campo da Ara” é un nome moi acaído para o tema do que falamos e axuda un pouco máis a ir pechando portas para poder abrir outras con máis confianza.

Illa Sisarga dende a Campara
A Illa Sisarga vista dende a Campara

Sábese que nas Sisargas houbo unha ermida e que no século XV non quedaba nada dela. Pero aínda hoxe son visibles tres recintos cadrados adxacentes naquela contorna na que aparecen abondosos anacos de tégula romana e que ocupan un sitio onde os últimos raios de sol do solsticio de inverno alumean ao solpor entre o lombo da Sisarga e Nerigha.

Nerigha 13 recintos illa
Na zona nótanse varios recintos
Tegula tomana atopada en Naruga
Tégula tomana atopada nas Sisargas

Tamén é digno de mención que nas Sisargas existe un grande e antigo cuncheiro (do que toma o nome a praia “Area das Cunchas”) ou que a fonte vella está cavada na pedra a modo dunha galería de mina. Está por saber en cal dos dous (Santo Hadrián e Sisargas) estaban as Aras Sestianas e cal o “sequens” ou “aliud” (próximo). Pero mellor deixar isto para outro capítulo, porque situar definitivamente o Promontorium Nerium supón poder abrir unha chea de portas que nos van mostrar a realidade que ocultan e que, até o de agora, non eran máis que conxecturas.

Benvidos á realidade!

Concheiro Sisargas 2
Concheiro das Sisargas
Fonte na Sisargas 2
Fonte da Illa das Sisargas
  • Suso Lista.

Novas relacionadas

Comentarios