Nerigha, onde ceo, terra e mar se xuntan
“A investigación é ver o que todos os demais viron e pensar o que ninguén pensou”.
Albert Szent-Györyi
Sei que expresar sinxelamente unha idea complicada é unha Arte pero, por veces, paréceme máis difícil expresar sinxelamente unha idea sinxela. Teño a impresión, ás veces, que por moi clara que unha cousa estea, se un non a quere ver, nunca a vai ver. Este é o caso que acontece coa, para min moi clara, auténtica situación do Promontorium Nerium.
Non vou entrar en analizar, aínda que os coñezo ben, cada un dos autores que até o de agora situaban este promontorio no Cabo Fisterra, Touriñán ou Vilán, dos que existe abondosa información e que son multitude. Basta dicir que, todos eles, o único que teñen claro é que nada do que sosteñen está claro. Só tres autores discrepan da maioría (Adolf Schulten, Kornad Haebler e Emil Braun) e para eles, sen lugar a dúbidas e baseándose soamente na toponimia, ese promontorio non pode ser outro que Punta Nerigha.
De Schulten pouco ou nada hai que engadir para recoñecerlle a súa solvencia como historiador. Pero se a esta ecuación lle engadimos a Haebler (bibliotecario, historiador e experto en incunables) e a Braun (arqueólogo), saberemos do rigor histórico destes autores en comparación cos escritores románticos do século XIX a quen, por outra banda, lles hai que agradecer o interese que sementaron no mundo pola Historia e a Arqueoloxía. Eu non só apoio esta teoría (toponimia) senón que a reforzo e vou intentar explicar porque os primeiros teñen razón e porque os outros están absolutamente trabucados.
Teño que recoñecer que eu tamén fun un deses que estaban errados porque sempre dei por boas a maior parte das teorías e explicacións que os eruditos e sabios na materia expoñían en libros e publicacións. E aceptei sen máis que o Promontorium Nerium estaba en Fisterra e a Ara Solis na capela de San Guillerme. Pero xa todos sabemos que en arqueoloxía case que nunca nada está definitivamente pechado e que as teorías duran até que aparece outra que a descarta. Cando souben o que opinaba Shulten sobre este tema en concreto, empecei a dubidar da teoría de Fisterra, Touriñán ou Vilán. E comecei a buscar. Sabía que tiña que haber unha chave que reforzase esa teoría baseada unicamente na toponimia pero non daba con ela. Imaxinaba que non tiña que ser difícil de atopar e que, como acontece con tantas outras cousas da vida, seguramente non a podía ver por tela demasiado cerca dos meus ollos. E así era. Que as cousas aparecen cando non as buscas non só é un dito que repetía moito miña nai, senón que é unha verdade eterna.
Calquera amante da Arqueoloxía, da Historia ou da Antropoloxía sabe que a toponimia é algo a ter moi en conta e que, por si soa, xa explica e aclara datos moi importantes á hora de obter información. Debería chegar con isto para despexar as dúbidas que nos outros autores son predominantes. Pero polo visto nada disto aconteceu e a día de hoxe séguese a manter o erro. Eiva que continúa a ser alimentada sen que a ninguén pareza importarlle.
E a maior equivocación que cometen estes autores, que pretenden interpretar os clásicos Posidonio, Estrabón, Mela, Plinio ou Ptolomeo, é intentar cadrar unha posición no mundo antigo utilizando un compás (séc. XI) ou un mapa (séc. XII). É curioso e paradóxico que o erro que cometen estes autores (“científicos”) sexa precisamente por ser demasiado científicos e querer posicionarse no mundo antigo con mapa e compás e non co Sol e coa Lúa. Porque é precisamente con estes como os antigos (gregos e romanos) se posicionaban no mundo. E son o Sol e a Lúa os que nos din, a nós, aos antigos e aos do futuro onde estamos. Por iso é tan fácil de ver para quen queira velo e, como dicía Isaac Casaubon nas anotacións á Xeografía de Estrabón, “marabíllome de como a moitos homes sabios non se lles ocorreu esta especie”.
Podo entender que estes autores consultasen os mapas (“Non nos chegou ningún manuscrito de Ptolomeo anterior ao século XII e ignorase se os mapas que coñecemos os trazou Ptolomeo ou se realmente debuxou algún mapa”. Carmen Líter Mayayo) e que prendesen no nome de Finis Terrae que comezou a aparecer nos mapas (A) a partir do séc. XV (“Este topónimo -Finisterre- ten unha orixe na Baixa Idade Media e non nos tempos dos romanos. Até a Baixa Idade Media era nomeada polo nome de Santa María das Areas”. Manuel Vilar, Nós Diario) .
E eles mesmos recoñecen situar o Promontorium Nerium en Fisterra “á vista do mapa” (La España Sagrada). Cando os mapas van sendo máis precisos, algúns historiadores xa sitúan Touriñán no Promontorium Nerium e en Vilán, o “próximo”. Desta vez tamén inciden no de “a la vista del mapa”.
Os autores clásicos antigos son claros con respecto do Promontorium Nerium e todos eles afirman que é o último de Occidente e que é o primeiro do Septentriom. Non din que sexa o que está máis a Occidente. O último da parte occidental é Punta Nerigha porque o Sol desde aquí até San Vicente (Promontorium Sacrum) sempre se pon polo mar.
E é o primeiro do Septentriom porque desde Nerigha para arriba o Sol tamén sae polo mar durante o mes do solsticio de verán.
E non só o Sol. Desde Nerigha, a Lúa, ao igual que na parte do Cantábrico, sae e ponse polo mar en todos os ciclos e todos os meses.
Ninguén pode discutir que, segundo isto, Punta Nerigha é o último promontorio da parte Occidental e o primeiro do Setentrión ou de Asturias. E é por isto polo que Mela fala das Aras Sextianas na parte de Asturias e despois dos Ártabros que viven aquí. Basta con comezar o percorrido polo actual Golfo Ártabro para saber cales son os promontorios que o continúan cara a abaixo. Plinio di que “este punto separa o ceo, a terra e os mares. Na terra, aquí remata o lado de Hispania. O ceo e os mares divídeos da seguinte maneira: á volta do Promontorio (Ártabro) comezan o Océano Gálico e a fachada setentrional, dado que remata o Océano Atlántico e o occidente”. É digno de resaltar que este texto anterior publicado na Colección de Hechos Memorables de Solino foi corrixido na edición de 2016 e apúntase que ese promontorio é Nerigha adoptando o publicado por Shulten na súa Geografía y etnografía antiguas de la Península Ibérica do ano 1958.
Para saber que esta é a esquina do mundo coñecido daquela, basta con imaxinarse nunha casa cadrada e situarse nun dos cornechos para comprobar como se poden ver dúas paredes. Se as paredes están orientadas cos puntos cardinais, poderemos observar o fenómeno sen ter que estar fisicamente en Nerigha. Non hai outra. E quen non o queira ver é que está cego. E vólvome marabillar “de como a moitos homes sabios non se lles ocorreu esta especie”.
Pero non acaba aquí a cousa, porque unha vez que xa temos claro onde está o Promontorium Nerium deberiamos saber onde están as Aras Sextianas dedicadas a César Augusto e tamén a Ara Solis da que falan os textos clásicos e nos que se afirma que a Ara Solis está ao pasar o Promontorium Nerium, Celticum ou Artabrorum, que das tres maneiras é chamado e así admitido por todos. Cando describe os últimos lugares da costa occidental, Tolomeo remata no Promontorio Nerio e despois continúa dicindo: “O lado setentrional que está fronteiro ao Océano Cantábrico descríbese de esta maneira: “Post Nerium Promontorium, aliud promontorium in quo Sextii Solis Arae” (Despois do Promontorio Nerio vén outro promontorio no que están as Aras de Sextio e Solis). Mela di que as Aras dedicadas a Augusto están na costa de Asturias e non se trabuca como algúns pensan. Porque segundo o Sol e a Lúa, o mar que hai ao pasar Nerigha xa pertencería a Asturias e non a Occidente. Tamén coinciden todos que os primeiros despois dos Nerios son os Ártabros e ninguén dubida onde estivo e está a día de hoxe o Golfo Ártabro. Volve a cadrar todo. De todas maneiras, marcar territorios nomeando tribos que os habitan é como marcar cun burro ou cunha árbore. Hoxe están pero mañá quizais non. O normal e común é coller marcas por accidentes xeográficos que sexan o menos variables posible. E nada é menos variable nin máis predicible que o movemento do Sol e a Lúa. Pero volvamos ao camiño.
Se despois do Promontorio Nerio están as Aras Sextianas e a Ara Solis e analizamos o que temos actualmente ao pasar Nerigha, vemos o promontorio de Santo Hadrián onde, aínda hoxe, se celebra unha grande e tradicional romaría que, curiosamente, coincide co solsticio de verán. Se a isto engadimos que a uns centos de metros estivo a sé do antigo arciprestado da medieval “Magna Selaia” e que Sel-aia pode ser unha mala copia de Sol-ara, xa van cadrando máis cousas. Con respecto das Sisargas hai que ter en conta a Xelucho Abella cando di que moi ben poden ser as Aras dedicadas a Augusto, e de aí o nome antigo das illas “Cesargas ou Cesáricas”.
Tamén é curioso que desde o lugar da Campara se vexa a Sisarga levitando enriba da agra da Campara. O de “Campo da Ara” é un nome moi acaído para o tema do que falamos e axuda un pouco máis a ir pechando portas para poder abrir outras con máis confianza.
Sábese que nas Sisargas houbo unha ermida e que no século XV non quedaba nada dela. Pero aínda hoxe son visibles tres recintos cadrados adxacentes naquela contorna na que aparecen abondosos anacos de tégula romana e que ocupan un sitio onde os últimos raios de sol do solsticio de inverno alumean ao solpor entre o lombo da Sisarga e Nerigha.
Tamén é digno de mención que nas Sisargas existe un grande e antigo cuncheiro (do que toma o nome a praia “Area das Cunchas”) ou que a fonte vella está cavada na pedra a modo dunha galería de mina. Está por saber en cal dos dous (Santo Hadrián e Sisargas) estaban as Aras Sestianas e cal o “sequens” ou “aliud” (próximo). Pero mellor deixar isto para outro capítulo, porque situar definitivamente o Promontorium Nerium supón poder abrir unha chea de portas que nos van mostrar a realidade que ocultan e que, até o de agora, non eran máis que conxecturas.
Benvidos á realidade!
- Suso Lista.
