O último carro de vacas de Mazaricos

O último carro de vacas de Mazaricos

09:14 28/07/18

José Lado de Vilar de Coiro coas vacas ao carro para carrexar o esterco Hai anos que xa non cantan os carros polas corredoiras de Mazaricos. O progreso da últimas décadas converteu as corredoiras en camiños asfaltados; e os vellos carros de vacas co seu agudo e cadencioso asubío, en concordancia coa renovación integral das estruturas e infraestruturas agrarias das nosas explotacións, foron substituídos polo monótono ronrroneo dos tractores. Esta historia podía ter principio arremedando o inicio das aventuras de Astérix : todas as explotacións de Galicia están equipadas con tractores. ¿Todas?. ¡Non! Nunha explotación dunha aldea de Mazaricos un irredutible carro do país aínda resiste. Se os romanos non foron capaces de dominar e vencer a tódalas tribos galas, o progreso tampouco foi capaz de desterrar a tódolos carros do país. Aínda que somos conscientes da mellora que supuxo a mecanización da agricultura, tampouco podemos ser alleos á inmensa carga de nostalxia que xera en nós a transformación de toda unha maneira de entender a vida labrega e os traballos da terra. O despoboamento que sofre o medio rural, a incerteza que se abate sobre o futuro do sector leiteiro, e a diminución da súa importancia socioeconómica na Galicia de hoxe en día, chegando a posicións totalmente anecdóticas, ben visibles na escasa atención que reciben os seus problemas do poder institucional. Todas estas cousas prodúcennos un forte sentimento de perda ante a desaparición dun mundo, o mundo que presidiu a nosa infancia. Un mundo cheo de insatisfaccións, necesidades e desigualdades pero, tamén hai que dicir que daquela non coñecíamos nada mellor e ademais, a nosa memoria sempre estará unida a un tempo no que levábamos unha existencia plena e despreocupada na que todo era posible, todo, absolutamente todo. Non se frustrara aínda ningunha das nosas esperanzas como pasaría andando o tempo, cando a vida nos foi dando reveses que pouco a pouco limitaron as nosas perspectivas. Alá polo último cuarto do século XIX cando o tren, un dos símbolos máis destacados da modernidade e do progreso, empeza a ensinar as súas fauces por Galicia, iniciouse un debate sobre as posibles incidencias que estes avances poderían ter sobre unha sociedade aínda precapitalista. O noso veciño Francisco Añón, posuidor dun espírito romántico e bucólico, desconfiaba das vantaxes de tal artefacto:

“Era aquel o porvir que xa soa e das probes aldeas fai vilas… Adiós cantos e musas tranquilas! O imperio da industria empezou”

 Curros Enríquez máis novo, máis vitalista e con talante moito máis progresista, non dubidaba que por onde pasaba a locomotora “fecunda os terreos,/ espertan os homes,/ florecen os eidos.” Para remachar, moi no seu estilo, dunha forma totalmente heterodoxa, proclamando que “a máquina é o Cristo dos tempos modernos.” Isto que dicía Curros no ano 1880 para celebrar a chegada da primeira locomotora á cidade de Ourense, foi toda unha premonición: estamos rodeados de máquinas e as nosas vidas atópanse tan mediatizadas polas mesmas, que xa é difícil saber se nós as controlamos ou son elas as que dominan a nosa existencia.  Pese a todas estas melloras a vida neste tecnolóxico século XXI non parece máis feliz e satisfactoria que en tempos pretéritos: temos máis cousas, máis necesidades e tamén bastantes máis incertezas. Esta situación xa no la adiantou Rosalía de Castro hai cento trinta anos:

“Luz e progreso en todas partes… pero as dudas nos corazós, e báguas que un non sabe por qué corren, e dores que un non sabe por qué son”

Quizais por iso o noso veciño José Lado Martínez da casa do Caetano de Vilar de Coiro, segue practicando unha agricultura baseada no autoconsumo e totalmente allea á orientación comercial leiteira que dende os anos setenta vertebra as nosas producións agropecuarias. O noso protagonista continúa mantendo un estreito diálogo coa terra no que en vez de facer uso, coma a totalidade dos seus veciños, dun sistema de explotación que poderíamos chamar industrial, segue mantendo vivas unhas formas de operar, basicamente artesanais, onde a produtividade, máis alá dos clásicos criterios de rendibilidade capitalista, se axeita ás necesidades dun vivir sinxelo, con poucas cargas familiares, sen renovación xeracional e sen ambicionar novos investimentos. Nesta situación é aínda viable a utilización das cortes estradas con mato para gardar os animais, das vacas como forza de traballo, do carro do país como medio de transporte, do arado de pau para labrar a terra ou do esterco como fertilizante; por citar algúns dos sinais de identidade da nosa agricultura preindustrial e que están presentes nesta explotación de Vilar de Coiro. O sector agrícola e gandeiro, base fundamental da economía mazaricá, logrou nas últimas décadas, como xa viñemos dicindo, un forte desenvolvemento que colocou a este Concello entre os máis punteiros de Galicia. Aínda que esta explotación de Vilar de Coiro alimente en nós a lembranza sentimental de tempos pretéritos, estamos moi lonxe de propor este caso como un exemplo a seguir polo resto dos nosos produtores agrarios, por moi forte que sexa a crise que padece este importante colectivo. Agora ben, non estaría mal aproveitar esta mostra viva dun pasado non tan afastado para crear algo así coma un parque temático, tan de moda nestes tempos, onde os obxectos que conformaron unha boa parte do noso imaxinario colectivo, teñan cabida de forma material e actuante, e onde as palabras coas que se designaba aquel mundo, atopen tamén un lugar e non teñamos que buscalas unicamente nas páxinas dalgúns esquecidos dicionarios.

Unha fermosa foto, dos anos vinte do século pasado, dun carpinteiro de carros realizada polo soado fotógrafo alaricano Xosé Suárez

Carreto a contraluz coroando a liña do horizonte no último e emocionante plano do documental de Antonio Román “O home e o carro” No ano 1940/41 o director galego de cine Antonio Román, dirixiu un documental sobre o carro do país con guión do inesquecible etnógrafo e arqueólogo Xaquín Lourenzo “Xocas”. Aquela obra titulada “O carro e o home” foi rodada en Lobeira, na Limia ourensá. Pola información que nos aporta e polo valor estético das imaxes, é hoxe unha peza fundamental do noso patrimonio cinematográfico. No último plano deste filme aparecen unha recua de carros recortados a contraluz sobre a afastada liña do horizonte, conformando unha emotiva imaxe cargada de simbolismos épicos reforzados pola voz en off de “Xocas”: “e o carro seguirá rolando polas nosas congostras e polos nosos montes, dando ó ar a queixa da terra asoballada, e o canto de espranzas dun mañán, cecais lonxano, máis seguro, fito do noso pobo, e fito da nosa cultura, fito do noso home, fito do noso campesiño, e segue rolando cara o porvir.”  Se naquel momento o porvir estaba cargado de interrogantes, agora setenta e oito anos despois, aínda que o carro non está aquí para velo, as cousas non están nada mellor. Os carros foron substituídos polos tractores. Tractores que no verán de 2015, ante a voracidade do capitalismo e o desleixo dos gobernantes, se viron obrigados a deixar as pistas e os camiños dos lugares polo asfalto das principais estradas e das cidades de todo o País, para esixir un futuro digno para a xente que vive da terra. Despois daquelas promesas a situación non mudou para mellor. Haberá que acender outra vez os motores das xustas reivindicacións? Serán as “tractoradas” as que nos salven? Ogallá.

Pero agora quedémonos co noso home e o carro particular, quedémonos con José Lado e a súa resistencia heroica a abandonar o seu carro, e lembremos, xa para rematar, aqueles fermosos versos de Ramón Cabanillas que lle acaen moi ao xeito:

 “Hoxe corredoira abaixo, mañán corredoira arriba, mentras ti dures e eu viva teremos un camiñar. E cando ti xa apodrezas e eu dé o laio derradeiro, ¡que fagan do teu chedeiro, a caixa para me enterrar!”