O precursor Vitoriano

Victoriano precursor serra de outes — Vitoriano, de mozo, primeiro pola esquerda, co grupo de gaitas Os Rúas (arredor de 1925). Foto cedida por Xoán F. García Suárez

11:04 03/08/24

En setembro de 1974, Richard Nixon acababa de deixa-la Casa Branca por un escándalo no servizo, entendiamos nós. Como Clay anteriormente, Ali estaba a punto de se volver pregoa-lo máis grande. A RFA gañara o mundial da RFA. Na Inglaterra e máis reinaba a xa veterana Isabel II. E o franquismo, con Franco aínda, seguía.

En setembro de 1974, o colexio do Cunchido comezou.

Nese primeiro curso só fómo-los nenos e nenas da zona da Serra, quizais como unha experiencia piloto para veren, sen arriscaren o futuro do concello enteiro, se resistiámo-las inundacións polas enchentas do Tins. No primeiro día dese primeiro curso recibiunos radiante don Manuel Canay, flamante director.

─ Bienvenidos al Colegio Nacional Mixto Comarcal de Sierra de Outes. Sed conscientes de la suerte que tenéis por estar ahora mismo en el colegio más moderno de Europa.

Todas e todos comprendiamos que estaba a esaxerar, claro. Como ía se-lo da Serra o colexio máis moderno da Europa, co cativa que era A Serra e o grande e importante que era a Europa? Sabiámolo de certo pola Eurocopa das Nacións e o festival da Eurovisión. Non se nos podía enganar niso.

Ben, polo menos tiñamos claro que iso era un colexio. Canto ó de mixto, si, ó colexio iamos nenos e nenas, mais segundo os cursos separaríannos ou xuntaríannos, como xa viñan facendo antes. O de nacional aínda non imaxinabamos discutilo daquela. O de comarcal non o imos discutir agora. E agora o de Sierra daría para unha clase sobre despropósitos.

O seguinte que dixo don Manuel xa nos pareceu máis razoábel e interesante, especialmente, daquela, ó subconxunto masculino.

─ Sabéis que aquí al lado están construyendo el nuevo campo de fútbol. Pues bien, habrá una puerta pequeña que lo conectará con el colegio y así podréis ir a jugar ahí. Pero no se lo digáis a nadie.

Iso si que facía sentido, si. En cursos pasados xogabamos sen problemas partidos e rebumbios no campo de fútbol do Bosque, situado tamén ó lado das escolas, mais o campo novo xa eran palabras maiores. Ese si que ía se-lo máis moderno, se non da Europa, polo menos da Liga da Costa e máis alá, máis aínda có de Noia, que era o que tiña algo de herba; e nós teriamos unha porta secreta para irmos xogar nel. Si, parece que o de nos mudarmos para o colexio fora unha boa idea, despois de todo.

O noso grupo, entón no quinto curso (aí chamado nivel) da logo mítica EXB, apenas tivera contacto anteriormente con Canay. Mais no colexio xustificaríano-la sona de mestre extraordinario, homenaxeado nese mesmo tempo e lugar, con algunhas clases maxistrais de verdade, nas cales non podiamos deixar de atender ó que nos contaba. E sobre temas tan diversos coma o misterio da Trindade ou o conflito do Sáhara Occidental, que nolo resumiría deste xeito:

─ España, como en otros lugares antes, hizo del Sahara una tierra próspera y proporcionó a sus habitantes el castellano y una educación completa. Por eso ahora, cuando España les preguntó qué querían ser en el futuro, respondieron: “Nosotros queremos seguir siendo españoles”. Pero tuvimos que decirles que no puede ser, porque España ya cumplió ahí su misión y gracias a eso ya están preparados. Entonces dijeron: “Pues entonces, no queremos depender de ningún otro país”. Y así, España los protege ahora para que formen un país nuevo. Pero Marruecos y otras naciones quieren aprovecharse de la obra que hizo España para quedarse el Sahara para ellos.

Despois destes argumentos indiscutíbeis, toda a clase acabamos preguntando como había que facer para entrarmos no Polisario.

Canto á Trindade, a conclusión era que non tiñamos que perde-lo tempo tentando resolve-lo misterio, pois nin sequera santo Agostiño fora quen, e máis fácil sería contármo-los grans de area da praia ou pasarmos toda a agua do mar a un burato. Recoñecer iso foi moi positivo para nós, pois permitiunos emprega-lo tempo de aí en diante, durante moitas clases do colexio, en resolvermos outros misterios máis mundanos, tales como a localización de barcos secretos ou os segredos das cruces e os ceros para poñermos tres en raia.

Un día deses primeiros tempos no colexio convocáronnos para unha clase de música na aula de audiovisuales. Era esa unha palabra que non coñeciamos antes. A palabra aula. O sitio onde se daban as clases sempre fora, para nós, unha escola, sen máis, fose no Bosque con don Eladio, dona Fina ou don Gonzalo, ou fose na propia casa de dona Rosa. Mais agora había multitude de aulas, e cada unha coa súa porta de correr. Moito despois saberiamos aínda máis: que, en galego, a palabra aula tamén pode referirse á propia clase impartida. Canto á outra palabra, audiovisuales, estabamos na certeza de que nin sequera sería unha palabra de verdade, senón un nome inventado por don Manuel ou alguén do seu grupo da dirección para que soase moderno e europeo: aula de audiovisuales, é ou non é moderno?

Xa na aula de audiovisuales fixo a presentación don Gonzalo, mestre marcador de esternocleidomastoideos; á parte de alcalde, flamante tamén, con quen Outes viraría sen dúbida.

─ Para impartirles a ustedes esta clase de música inicial, está con nosotros el señor Victoriano.

Realmente, a presentación sobraba para a maioría de nós. Coñeciamos ben Vitoriano, pois, ademais de se-lo pai do inimitábel malia que sempre imitado Joseíño de Isabel, era quen nos amañaba as bicicletas no taller que tiña xunto á casa dos poetas, na costa de Cachaia.

- Bos días. Para arrancarmos, imos ve-la escala musical.

Quedamos coa boca aberta, mirándonos entre nós, non polo que Vitoriano dixo senón por como o dixo. Un mestre falándonos galego! Nunca tal se vira.

Claro, iso é o que pasa por mandar un amañador de bicicletas a poñer escola. Se cadra non sabe que para dar clase hai que falar castelán. Se cadra nin sabe falar castelán. Está ben que falemos galego no taller, pero unha cousa é que nos diga que hai que endereita-la roda de diante e outra moi diferente que nos fale así nun colexio nacional mixto comarcal. Quen ía crer agora que eramos un colexio europeo e moderno? Que vergoña!

Si, ó mirármonos tres ou catro entre nós coa boca aberta deducimos que o sentimento de vergoña allea debía de ser xeral na aula de audiovisuales. Non podía ser doutro xeito.

Non foi ata tempo despois, xa nós en sétimo, que un docente profesional nos daría as aulas en galego. Don Manuel Otero díxonos entón que o matinara, mais que o vía desapropiado por estaren os libros en castelán. Pola contra, don Henrique Martínez actuou de solista e deunos en galego, si, todo o curso de Lingua Española cos libros en español. Quedaban aínda anos para a materia de galego, que nós non veriamos xa.

Así a todo, foi Vitoriano Romero, Vitoriano de Fermín; paragüeiro e mecánico en Boel, futbolista no Cotro de novo e seareiro do Outes de vello polos campos de terra da Costa, pescador de anguías no Vao, de brandys no bar e de vidas no hostal, vixía na guerra e músico na paz, emparentado con Añón precursores por afinidade e con docentes Romero por consanguinidade; quen fixo de precursor da docencia en galego e, un día na aula de audiovisuais, impartiu a primeira aula en galego do Colexio Mixto Comarcal da Serra de Outes e, talvez, a primeira aula en galego das terras de Outes en toda a historia da Europa.

Honores logo para o gran Vitoriano!

En xuño de 1978, Jimmy Carter estaba na Casa Branca sementando cacahuetes, entendiamos nós. Non Clay definitivamente, Ali outra vez non se podía pregoa-lo máis grande, temporalmente. A Arxentina gañaba o mundial da Arxentina. Na Inglaterra e máis reinaba a aínda veterana Isabel II. E o franquismo, sen Franco xa, agachábase para seguir máis campechano e preparado.

En xuño de 1978, o colexio do Conchido (pronuncia moderna e europea) acababa para a maioría do noso grupo.

Realmente non destacamos por acertarmos en case nada do que pensamos neses anos atravesados por Abba, Heidi, Starsky-Hutch e Fofó. Canay non esaxeraba, obviamente, cando dicía que estabamos no colexio máis moderno da Europa, polo menos aquel día. Pola contra, cando nós marchamos non remataran aínda de construí-lo novo campo de fútbol e, por suposto, nunca puidemos pasar por ningunha porta secreta para xogarmos nel. O Sáhara, ou Sahara como dicía don Manuel, viu os indiscutíbeis argumentos españois daren a volta axiña e hoxe segue a ser case tan pouco independente coma a Galiza, aínda que polo menos alá si que queren.

Cando Vitoriano morreu, unha banda de música tocou no ateigado cemiterio de Outes. Por tódolos curruchos xurdían voces murmurando que nunca tal se vira.

E, malia que hoxe en día moita xente, nenos e nenas tamén, segue a crer que o galego non debería usarse xa nin para reparar bicis, nós, canto a aquela primeira aula en galego na cal sentimos vergoña allea por Vitoriano, ó lembrala seguímola a sentir, si, mais a vergoña, agora, é vergoña propia.