Xoves. 28.03.2024
El tiempo

Galicia oscura, Fisterra viva: As Letras e as historias locais, historias da Costa da Morte

I Mostra do Libro Costa da Morte-Neria 1999
Cartel da I Mostra do Libro Costa da Morte que a Asociación Neria organizou en 1999
Galicia oscura, Fisterra viva: As Letras e as historias locais, historias da Costa da Morte

No mes de agosto do ano 1999 celebrouse en Cee un acto organizada por NERIA con motivo da “I Mostra do Libro dá Costa da Morte”, participando varios individuos relacionados coa cultura e a investigación histórica. Precisamente, nese acto a miña intervención versou sobre a recuperación das historias locais que teñen como obxectivo reflectir a realidade dun tempo pasado e a xenuína esencia e presenza que os nosos antepasados gravaron con pegadas, máis ou menos indelebles, en carreiros e camiños rurais e en rúas e avenidas dos nosos pobos.

A longa, e ás veces difícil convivencia das xeracións que nos precederon coa loita diaria pola supervivencia, en moitos momentos crítica, foi a través dos anos e os séculos conformando a memoria que hoxe tratamos de recuperar e de poñer a disposición das xeracións actuais e futuras, ao servizo das xentes de hoxe e de mañá. A nosa historia comarcana, extremadamente ligada coa microhistoria dos máis destacados personaxes que poboaron esta xeografía do Fisterra galego, é o máis importante instrumento delimitante da conformación socio-cultural, e tamén política, dos habitantes que nacemos, convivido, educado ou desenvolvido actividades profesionais ou de calquera outro tipo nesta terra que nos une e acóllenos por encima de intereses ou ideoloxías, facéndonos tamén diferentes como diferente é a nosa raíz ou procedencia étnica neria, supertamarica, ártabra…

Non temos dúbida en que cando a historia recupérase, recupérase a memoria e a identidade dun pobo, dun colectivo ou dun país. E cando esa memoria é aínda relativamente recente, as páxinas dos libros na que se reflicte convértese en recordo persoal, en presenza contemporánea, nun silencio vencido. E, a frialdade orfa do título dun texto en algo familiar, próximo, exemplar se cadra. Vencer o silencio culpable é labor dos investigadores locais, unha labor ás veces ingrata e dolorosa; dolorosa porque en ocasións atopamos historias que nos desbastan, que quixésemos que non sucedesen porque ao recuperalas sen querer vivimos intensamente o sufrimento de conveciños que a historia oral -tan simple e sinceira, e ás veces, tamén distorsionada- fíxonos admirar ou mitificar. Ingrata, tamén, porque en ocasións atopamos a incomprensión daqueles cómplices do silencio culpable, e non comprendemos o motivo de que se queiran ocultar biografías que son de todos nós, e exemplares; ou culpabilidades probadas que pasaron para os seus contemporáneos inadvertidas. Pero, a pesar de todo, e de moitos, seguiremos na brecha.

libros presentados na I MOstra do LIbro da Costa da Morte 1999
Algúns dos títulos que se presentaron na Mostra

Os pasos dos precursores

Seguimos, pois, os pasos dos precursores. E non me refiro, como poden imaxinar, a un Benito Vicetto, a un Manuel Murguía, ou a un Florentino Cuevillas, por citar algúns dos máis emblemáticos a nivel galego; senón os pasos dados por Francisco Esmorís Recamán, Francisco Mayán Fernández; o médico de Toba, don Juan López Bermúdez; José Baña Heim, de Camelle; Francisco Ramón Ballesteros ou Baldomero Cores Trasmonte... -xa falecidos-, ou de Manolo Vilar, Xosé Mª Lema, Evaristo Domínguez, Rafael Lema, Fernando Patricio, Xosé Manuel Varela Varela, Xan Fernández, Víctor e Paulino Castiñeira, Xelucho Abella, Xurxo Alfeirán, Chema Rei Lema..., ou Miro Villar, este último coas súas monografías sobre personaxes do mundo da poesía, por citar aos que máis pegada deixan ou deixaron, traballando e loitando sen axuda algunha para que a Costa da Morte deixe a súa metafórica orfandade e recupere a identidade que as súas xentes construiron a través de séculos e séculos de loitas e penurias, de ilusións e tamén de conquistas político, sociais e materiais.

Identidade que foi recuperada en gran medida polos personaxes citados anteriormente, afeccionados na súa maioría, convertidos co seu traballo e intenso amor ao terruño en especialistas para deixar unha gran herdanza cultural e histórica que, con todo, non é debidamente valorada nin agradecida. Textos imprescindibles para o noso patrimonio cultural.

E toda esa herdanza de recuperación da nosa memoria como colectivo, atópase espallada en libros hai moito tempo esgotados, ou descatalogados; en revistas especializadas desaparecidas, ou en hemerotecas nas que soamente bebemos os especialistas. Por iso, sería desexable que as institucións locais e comarcais apoiásenlles para recuperar esa inxente e preciosa obra e poida ser de fácil acceso, e xeneralizado, para que cumpra as funcións que os seus autores tan arduamente buscaron: a da súa divulgación. Unha obra que debería entrar nas escolas e nos colexios para que a semente da nosa cultura xermine con máis forza; que cada neno coñeza o traballo das xeracións precedentes, a dos seus pais e dos seus avós e dos avós dos seus avós, e poder así valorar o esforzo colectivo dos seus antepasados e programar o seu propio camiñar coa experiencia que supón a memoria de anos e séculos de convivencia de xeracións que configuraron o noso presente. Que sentan orgullosos de pertencer a un colectivo e a unha cultura, en si distinta, pero intimamente integrada noutras, non superiores, pero se máis xeneralizadas, sentíndonos importantes pola nosa achega singular. En fin, a constitución dun público interesado na nosa Historia.

A cultura, en xeral, ten pouca demanda

En tempos en que todo se reduce a que a sociedade sobrevalore a posesión do poder político e do diñeiro; que o prestixio social está representado polo triunfo do que se enriquece de forma material, dedicarse a recuperar a memoria é para moitos, inútil. A cultura, en xeral, ten pouca demanda e a historia local, parte intrínsica desa cultura, a fuer de sinceros ten aínda moita menor saída. O círculo de interesados é máis ben escaso e existen dificultades para editar libros pola súa escasa rendibilidade económica -aínda que si, sen dúbida, téñena social-, para plasmar os resultados dos traballos das investigacións en páxinas accesibles a todos.

Resumindo: naquel encontro pensábamos que existía necesidade de buscar solucións para que a memoria como pobo se convertese en memoria recuperada. E naquela mesa redonda celebrada en Cee en 1999 apuntáronse varias posibles ideas que englobaban unha proposta ambiciosa e de difícil materialización, utópica quizais, que necesitaba do apoio e colaboración, e dunha dotación de recursos económicos para levala a bo porto: a creación dun arquivo documental a nivel intercomarcano, e tamén sonoro, das historias locais, das historias das nosas xentes e dos nosos pobos. En fin, unha inxente tarefa de recompilar testemuños, documentos e fotografías, sen présa, pero tamén sen pausa.

Pasaron vinte anos. Seguro que ninguén o lembra…

  • Luís Lamela. Historiador e escritor corcubionés, un activo da recuperación da memoria histórica da Costa da Morte.

Serie “Galicia escura, Fisterra viva”

Outros artigos de Luís Lamela

Comentarios