A canto sae un ferrado na Costa da Morte?

Cultura Costa da Morte

15:52 10/12/10

Viaxamos hoxe na máquina do tempo de QPC, como facemos noutras seccións históricas como o Que pasou na Costa, a cara máis íntima do nauraxio, Tesouros da Fundación ou aquela Elección Histórica da Costa da Morte. E viaxamos para coñecer unha das medidas máis variables de cantes existen: o ferrado. O ferrado é unha medida de volume que corresponden aos metros cadrados de terreo que fan falta para encher de cereal (véxase centeo, orxo, cebada, trigo, aveas, e millo ca modernidade) o que se entende precisamente por ferrado (que tamén ten unha chea de nomes como os muxiáns boto que se achandaba co rebolo). Isto é, un caixón de madeira coma este que vemos. Deste xeito na medida inflúen unha morea de variantes como a fertilidade do solo, o tipo de ferramentas utilizadas, o produto sementado... que fan que a medida vaia dende os 64 m2 do concello de Soutomaior, na provincia de Pontevedra, ata os 725 m2 das terras da Mariña lucense de Cervo e Xove. Ata 75 medidas diferentes locen no país do minifundismo. Falamos co noso nutrido grupo de especialistas en materia histórica e agrogandeira da bisbarra, para pulsar o asunto. Xentes como Luis Giadás, Manolo París, Xoán Ramón Alvite, Estevo Lema, Javier Fariña, Darío Areas, Víctor Castieira, Óscar Rey Calo, Manolo Vilar, Alejandro Lamas... déronnos as visións dende os seus respectivos concellos. Ou parrroquias.

Medida dun Ferrado na Costa

Sacamos os datos dun estudio de "Medidas tradicionais galegas", no que participou Manolo Souto, CEIP de Carnota.

Comportamento por comarcas

Malia que podemos obter unha media de 444 m2 por ferrado na Costa da Morte, este é un dato pouco fiable. Deste xeito, notamos un claro comportamento por comarcas, sobre todo dende a parcelaria. Con todo, cómpre sinalar que os límites das comarcas non son os administrativos, senón os naturais, como nos conta o propio Luis Giadás.

Ferrado soneirán: As Comarcas de Soneira e Fisterra (agás Cee), e o curioso concello de Mazaricos, contan cunha medida estándar de 424 m2 o ferrado. Cómpre sinalar que en toda Galicia, só o concello de Rois cumpre con esta medida.
Ferrado bergantiñán: A Comarca de Bergantiños (os 7 concellos que a forman) conta 524 m2 por ferrado, única en toda Galicia.

Un pouco de historia

Varios dos nosos especialistas comentáronnos que antes da parcelaria, que comezou nas nosas terras aló polos anos 60 e que en moitos lugares, coma Cerqueda, aínda está en marcha, as medidas eran máis particulares. Luis Giadás explícanos: Respeito ás medidas, é certo que os ferrados, tegas, fanegas, etc, eran distintos por parroquias antes da división definitiva en concellos, xulgados de partido e provincias, baixo o ministro Cea Bermúdez, durante a Rexencia de María Cristina de Borbón, en 1833, e aínda tardaría décadas en implantarse o ferrado comarcal, hoxendía vixente. Por iso, nos documentos dos séc. XVII e XVIII, piden os impostos "pola medida de Castela" (documentos parroquiais, por exemplo). Habería que consultar o Catastro do Marqués de Ensenada, de mediados do S. XVIII, apunta Giadás.

Casos particulares

Como nos conta Xoán Ramón Alvite, o Concello de Mazaricos ten unha particularidade especial. A súa situación entre a comarca do Xallas e as de Soneira e Fisterra, fai que teña unha medida intermedia, que varía mesmo por parroquias. Deste xeito, na metade este do concello son 528 metros e na metade oeste son 424. Alvite matiza: As parroquias de arriba (Antes, Alborés, Maroñas, Eirón) teñen ferrados de 528 metros igual que o concello de Negreira co que limitamos. É curioso que non nos acoplaramos con Santa Comba pero vaite ti a saber porque foi. E moito máis raro aínda pensando en que a xente de aquí iba á feira a Santa Comba vender as colleitas. Pola súa banda, as parroquias do oeste (Chacín, Mazaricos, Corzón, Beba, Os Vaos, Colúns e Arcos) utilizaban 424, coido que máis por unha cercanía aos concellos da Costa (Muros, Carnota, Cee, Noia) cos que tiñan máis relacións comerciais e que tamén utilizan uns ferrados máis pequenos. Outro exemplo é Cabana de Bergantiños, onde o ferrado mide 524 m2 entre as aldeas de O Vento e A Margarida. Mentres que na parroquia cabanesa de S. Estebo de Anos xa contan co ferrado o típico soneirán, é dicir, 424 metros cadrados.

Outras medidas

Pero a cousa dá para moito máis. Xa comenzando por diferentes tipos de ferrado, xa que non é o mesmo un ferrado de superficie que un de capacidade, e entre istes había o ferrado da vila e o da feira. Ademais había outra medida de capacidade inferior, a canada. Outras como a arroba, ou a vara. Fálan tamén de cuenca (1/12 de ferrado) e cuartillo (1/24 de ferrado), e por eso sempre vai a ser un múltiplo de 24 os metros cadrados que teña un ferrado. Aí van outras equivalencias:

1 ferrado = 4 carros. 1 carro = 100 metros cuadrados (según unha avoa de Fisterra).
1 ferrado son 336 m2 (ou 120 varas).

E ollo, dise ferrado, non ferrada, como lle pasou a algún dos nosos especialistas aló polos seus anos de carreira, cando tivo un malentendido cun compañeiro de Laxe. Por Lires ferrada é un cazo para quentar o leite, e por Laxe ferrada é o aparello para ir aos percebes, que en Lires chaman raño. "Xa ves ti a riqueza, neste caso linguística, da nosa terra..."

Escolas de ferrado

E a de cousas que trae tras de si o ferrado. Como esas Escolas de Ferrado, ás que acodían nenos polos que os pais pagaban en ferrados de millo, centeo ou trigo. E por certo, que hai do prezo dun ferrado? canto custa un ferrado de trigo? Iso daría para outro bo estudio... Polo de pronto quedamos coa medida en m2, asíque agardamos a vosa participación indicándonos as medidas das vosas parroquias.