Galicia escura, Fisterra viva. Muxía: crónica dunha aspiración

Terraza do Casino de Muxia 1927-Foto Caamano — Terraza do Casino de Muxía aló por 1936-Foto - Ramón Caamaño

Galicia escura, Fisterra viva. Muxía: crónica dunha aspiración

10:00 31/08/19

Hai un tempo que lin esta frase da socióloga arxentina Elizabeth Jelín: “Falar de memoria significa falar do presente”. E na actualidade falar dos casinos recreativos, aquelas sociedades que tiveron notable influencia social, cultural, deportiva e política nos nosos pobos durante o último terzo do século XIX e a primeira metade do XX, é falar hoxe de obsolescencia, sobrevivindo moi poucos, e, ademais, penosamente. Uns centros de reunión nos que tamén se crearon grupos de presión política, unha forma de oposición ao caciquismo imperante na época, ou de apoio á oposición política ou ao partido gobernante, segundo o caso, vivindo nunha permanente atmosfera de debate público e social. E, aquí, un deses exemplos.

Esta crónica de hoxe, é a crónica dunha aspiración dun pobo, e tamén dunha sociedade polarizada e con visións políticas disímiles, unha pequena historia da Historia que comeza cando o 21 de agosto de 1902 visitou a vila de Muxía o deputado a Cortes, “ cunero” el polo distrito de Corcubión, Ramón Sanjurjo Neira.

O recibimento na vila da Virxe da Barca, din as crónicas daqueles días, foi entusiasta. E nunha das recepcións do deputado foi visitado por unha comisión do Casino de Muxía, a “Sociedade de Recreo” fundada na rúa Real en 1898, un centro considerado social e politicamente progresista, composto maioritariamente por membros da pequena burguesía local, individuos de distintas intelixencias, sensibilidades e proxectos de vida e con intereses diferentes, pero uno común: o pobo. Tratábase, evidentemente, dunha sociedade que cumpría un rol moi importante na localidade, e por iso quixo entregarlle unha mensaxe subscrita pola maioría dos socios ao deputado, contendo unha síntese das aspiracións de toda a sociedade muxiá, dun municipio rexido naquel tempo por un sistema oligárquico e caciquil que manexaba boa parte das reviravoltas xudiciais -por medio do xuíz municipal-, económicos e políticos, e no exclusivo beneficio duns poucos.

Os socios do casino muxián tiñan moi claro o que querían. Como colectivo sabían que, en ocasións, había que involucrarse na política como político, sen selo. E desde facía algún tempo os dirixentes desta arraigada sociedade recreativa mantiveron un enfrontamento coa corporación municipal conservadora, unha corporación rexeitada polo pobo por medio dun plebiscito que celebraran en data recente, pero seguía sosténdose no poder local contra o “desexo case unánime, amparado por organismos provinciais, cuxo nivel moral corre parellas con este”.

Terraza do Casino de Muxía en 1927-Foto- Caamaño

Con todo, os membros do Casino non quixeron abandonar a loita para conformarse coa derrota. Segundo eles, alleos “por completo á desventurada política de refugallo que aquí se segue”, estaban en contra dos que se chamaban políticos en Muxía, “porque este nome, como eles ao parecer enténdeno, é sinónimo de algo que rexeitan todos os homes dignos, amantes do benestar do seu país”. “Da clase de administradores que temos” -informaban o deputado Sanjurjo-, “pode V. formarse unha idea visitando algún, dos que, con irrisión chámanse aquí edificios públicos; en primeiro termo, a escola de nenos, no que, tendo o mestre matriculados 78 alumnos, só dispón dun local de 26 metros cadrados de superficie por 240 centímetros de alto, que dá un total, de 62,40 centímetros cúbicos correspondendo a cada neno 31 centímetros de superficie e 80 cúbicos de aire. Nestas condicións faise imposible que os nosos fillos concorran a esa escola sen inminente perigo da súa saúde, polo cal, estamos dispostos os pais para retiralos do devandito centro de ensino, aínda que se priven da elemental cultura que no mesmo puidesen adquirir, e ao cal temos perfecto dereito”.

Ademais, os socios da entidade recreativa argumentaban que no pobo a auga era “á vez que escasa”, non potable e de condicións insanas, dándose o caso de que “unha mal chamada fonte e dous pozos públicos” estaban en tal abandono que eran depósitos de inmundicias, e dos que era imposible fornecerse sen grave detrimento da saúde pública. O mesmo pasaba co desembarcadero con que contaba o porto, a pesar do seu crecente tráfico pesqueiro, atopándose as rúas sempre intransitables, con numerosos focos de infección, cos porcos transitando no medio da xente..., a excepción do día da visita do propio Ramón Sanjurjo Neira, que a limpaban e arrombado. E da iluminación pública na localidade nada tiñan que dicir porque brillaba pola súa ausencia, a pesar dos crecidos tributos que profusamente repartíanse entre os veciños. Todos, asuntos de índole pública, nun retrato do Muxía en branco e negro, con atraso e pobreza, con nenos de cabezas peladas e flequillos rectos e vestidos vellos; con jerséis, chaquetas e pantalóns ou demasiado curtos ou demasiado grandes, e con zurcidos e remendos, e descalzos…

“Que máis, señor deputado? Non temos nin terra en que enterrar os nosos mortos”, argumentaban, dándose o espectáculo de que cada enterramento era un conflito por falta de terreo en que facelo, o que debía ser causa suficiente para a construción dun novo camposanto, “se se ten presente tamén que o que hoxe existe áchase a vinte metros das casas”…

Esas eran as urxencias, e eles sentíanse postergados. Pero sabían que as cousas eran como eran, aínda que deberían ser como querían que fosen. En distintas ocasións recorreran en queixa, primeiro á corporación municipal, e despois a varios organismos superiores da provincia, sen obter resultado algún. E ao poñer as súas queixas en coñecemento do deputado que visitaba a localidade, todo un acontecemento social e político, os representantes do Casino esperaban que a súa valiosa intervención e influencia puidese resolver aquel estado de cousas, mostrándolle algún día a gratitude máis profunda se o conseguía. Con todo, aínda existían máis urxencias, aínda faltaba o máis importante elo da petición. O argumentario non se limitaba ás referidas reformas locais cuxa necesidade era tan perentoria e premiosa para todos. Tamén importante era a pronta construción dunha estrada que lles unise co mundo e coa civilización. Era de vida ou morte para a vila e para o seu desenvolvemento que os produtos que alí se producían puidesen ser colocados nos mercados, aínda que sería enganoso deducir que o proceso, e o progreso, chegasen pronto, convencidos de que ía ser demasiado lento: e, efectivamente, tiveron que esperar vinte anos; a comezos da segunda década do século XX chegou a desexada estrada.

Sen dúbida que o pasado é un branco e negro de imaxes e fotografías hoxe cor sepia, unha detrás doutra. E, ignorar a nosa historia é o abismo que nos separa dos nosos avós, e o que apuntamos ata aquí é un pasado non vivido polas xeracións actuais, pero coñecelo pode lograr a que empaticemos con eles, con esas xeracións que están na historia do primeiro terzo do século pasado. Os representantes do Casino muxián habían decidido dar un paso adiante no longo e dificultoso camiño cara ao progreso do pobo, loitando, reivindicando, acudindo ao deputado que os representaba nas Cortes españolas. E formaron parte daquela comisión, mostrando compromiso cívico co pobo e coa época na que viviron, Francisco M. Balboa, propietario e comerciante; José Lastres, médico e propietario; Ramón Soliño, Ezequiel Abente, futuro xeral; Gabino Soliño, Jesús Martínez, Daniel B. Lema, José Varela González, adiñeirado comerciante; Juan García, Eliseo Leis, avogado; Antonio López, Manuel F. Agulleiro, Romualdo Benito, Juan Mosquera Graiño, mediador de encaixes; Salvador López Abente, Mariano Balboa, Víctor Abente, José Caamaño, Jesús Puertas, Sebastián Soliño, José Mosquera…

Cada un con historias diferentes pero unidos en demandar melloras, unha galería de personaxes que deixaron unha pequena herdanza social, exemplo do legado de quen pelexou durante séculos pola dignidade humana e por deixar detrás de si un mundo mellor do que atopasen ao nacer. Lembrarlles, aínda que só sexa como “os abaixo asinantes”, próximos todos eles ao Partido Liberal Democrático, de Juan Fernández Latorre, o fundador de La Voz de Galicia; de Montero Ríos e de José Canalejas..., debería ser a nosa homenaxe.

Anos despois, coa apertura da estrada a Berdoias e a aparición dos transportes a motor e a chegada da luz eléctrica e o peirao construído polo banqueiro Manuel Lastres García -”ou peirao de 'Don Manolo'”-, dinamizouse a economía local e repartiu beneficios para moitos muxiáns ata o estalido da guerra civil en España. En agosto de 1936, a “Sociedade de Recreo”, o chamado Casino da rúa Real de Muxía foi incautado pola Falanxe. E desapareceu para sempre, continuando o “Novo Casino”, o da praza da Constitución, de tendencia dereitista. Por certo, que foi do solar da “Sociedade de Recreo”, primeiro incautado polos falanxistas e despois recuperado polo falecido avogado Antonio Lastres?

Imaxe na Casa da Concello de Muxía en 1932-Foto-Caamaño