As Brañas da Memoria
Xuán Bello é un escritor asturiano de quen agora lemos por vez primeira, malia ter publicado unha sólida obra literaria, tanto narrativa como poética. Habemos de ler noutro momento a Historia Universal de Paniceiros, que aventuramos ser máis do que unha historia real. Acho, dun xeito máis intuitivo que experiencial, que nos escritores asturianos, como nas letras galegas, sempre hai unha reviravolta ás cousas escritas que nos leva ao ar, como un papaventos, un papagaio-de-papel, de letras e cores. Normalmente, comezo a ler un libro pola primeira páxina, mais, antes, teño o costume e a curiosidade de lle botar unha ollada ao indice. Procuro títulos de capítulos que me atraian, ou me leven a lecturas anteriores, evocar fragmentos doutras obras lidas. E ao facer o propio co libro de Xuan Bello, non puiden reprimir o desexo urxente de ler o capítulo “Una cita de Herman Broch”. Como lector acredito no acaso, no encontro fortuito co autor, co poema, co verso, coa emoción compartida. A min pasoume con este capítulo do libro, compartir con Xuan Bello un libro, A morte de Virxilio, esa obra que Broch escribiu para, ao meu modo de ver, se convertir nun dos mellores novelistas do s. XX, e que me leva a evocar aquela edición portuguesa en tres volumes dos Sonâmbulos.
Outro momento hai neste capítulo que me trouxo a lembranza dun vello e querido poemario. Escrebe X Bello, “llueve para que yo sueñe”. Coincidencia ou cita insonciente, hai un poema de Os Eidos, de Uxío Novoneyra, idéntico. “Chove para que eu soñe”, di o poeta do Courel. Ler o libro de Xuan Bello, é decatármonos da coincidente sensibilidade ante a choiva e o estado de ánimo que en nós provoca, achega aos dous poetas, pois comparten xeografías e culturas achegadas. Na obra de Xuan hai unha constante e evocadora presenza da choiva: nas rúas antigas dunha cidade asturiana, nalgunha braña de Tineu, que é a mesma choiva que cae sobre os bosques silenciosos do Courel.
Incierta historia de la verdad, o libro do que falamos, pertence á tradizón literaria da memoria. Gosto moito desta literatura, como lector e como autor. A memoria como xénero é un dos máis diversos na forma e no cerne das obras. Nas relacións internas entre obras e épocas. E neste sentido, a súa lectura trouxo á miña mente outros libros de lecturas frecuentes, como os de Ana María Matute, onde sempre hai un río ao fondo que traza os momentos da súa vida cando nova. E memoiras hainas en Cunqueiro. Precisamente, as últimas palabras coas que o vello e anugallado Felipe de Amancia remata aquela marabilla de Merlin e outras historias. “Memorias, memorias!” .
Escrito en primeira persona, Incierta historia de la verdad goza dun fondo humor que o autor entremestura cunha vea de nostalxia que non deixa de estar presente ao longo das súas páxinas, e unha necesaria, diria eu, erudición que a matiza e estiliza. Asi acontece, e foi outro marabillado encontro, na referencia á pintura de Brueghel, que lle chega ao ollar unha familia ceifar a erva como na súa infancia, nunha tarde que se metía en auga:
Este día desde la ventanilla del coche, vi a una familia segar la hierba como en mi infancia y en aquellos cuadros, que guardan en color de una ya imposible Europa, de Brueghel el Viejo
Querería que este comentario que fago do seu libro fose un remedo de carta que envío ao autor, ou como unha conversa a carón do lume, e preguntarlle, como a min me parece, que neste libro hai unha tremenda emoción e sentimento de perda, do estrago dun mundo que o autor coñeceu, a un tempo pequeno e inmenso, das paisaxes xeográficas e humanas de seu, mais tamén desoutras que levamos na mente, nos libros lidos, nos cadros que ollamos, e que soñamos nosas, como as outras. As brañas da memoria.
Rematei de ler o libro de X. Bello, un vernes, no xardin da casa petrucial da Ponteceso, nun serán baixo, cheo de paxaros. No muro das horta cantou o merlo e, entre as follas das ameixeras, unha papuxa de cabeza negra, brincaba nerviosa.