"Aquel pobo que imbécil e brando non honra aos maiores,ese pobo, en verdade, perece
e corre á vil morte;
mais aquel que en magníficos mármores profunda os seus nomes,
ese pobo, ese pobo renace,
resurxe, non morre.”
Eduardo Pondal

Galiza leva habitada dende tempos inmemoriais e iso tradúcese nunha riqueza toponímica sen parangón. Dicía Cunqueiro que somos o país dos mil ríos e dos mil montes, e que había que poñerlle nome a todo porque todo estaba traballado. Posuíndo esta orografía tan diversa tiñamos que nomear todos os seus accidentes. Despois está o minifundismo: hai zonas nas que cada leira tiña o seu nome, por pequena que fose. E aínda por riba, a propia idiosincrasia que temos os galegos de poñerlle nome a todo aquilo co que temos trato: animado ou inanimado. Somos un pobo que ten unha lingua tan rica que nos permite nomear todo cunha variedade grandísima de palabras. Dicir que o galego é lingua de vellos, en principio parece que lle podería parecer mal aos novos, pero nunca se sabe. Se establecemos como criterio de coñecemento e tradición a realidade liquida destes tempos diglósicos e globalizados, ben se ve que estamos perdendo a riqueza telúrica da nosa lingua. Cando a miña xeración deixou as escolas da parroquia para ir ao Colexio Público Eugenio López, os mestres das escolas rurais que empezaban a impartir alí docencia empezaron a detectar que os nenos e nenas das aldeas, ao revés que as nenas e e nenos das vilas, eran máis ben calados; pero cando estaban entre eles falaban moito e coma “velliños”, aludindo a ese falar con expresións que parecían reservadas aos avós e avoas coas que convivían. Mais isto pasou xa hai case cincuenta anos e non é, nin por asomo, a realidade que nos contempla.

Unha boa definición de “enxebre” debería levar implícita a tríade semántica: antropoloxicamente tradicional, responsablemente ecolóxica e socialmente progresista. Admitindo que a batalla da lingua e da cultura galega hai que dala hoxe tamén nas cidades, coido que non debemos capar a significación da palabra enxebre; cómpre revitalizala e darlle un significado máis amplo. Temos que redescubrir que tanto rurais coma urbanos levamos dentro ese algo autóctono e patrimonial que nos distingue, como galegos e galegas, doutras colectividades. Iso é o que nos pode salvar do proceso de uniformización globalizada que hoxe vive o planeta.

Non obstante, os mellores mestres e mestras de galego están aínda na aldea. Os labregos e labregas ou os mariñeiros e as mulleres que van ao mar, que mariscan ou teñen un estilo de vida amarrado á tradición teñen unha fala cunha riqueza que xa quixeran para eles filólogos e filólogas.

Que, xa vos está tardando a anécdota que sempre conto? Pois aí vai:

Coñécese como "salto do tigre" a unha curiosa e, digamos, atlética fantasía sexual. Non vou explicar aquí en que consiste porque o conto é máis de risa ca outra cousa. Ben. E entón por que este microtopónimo, “O Salto do Tigre”, é o nome dun recuncho da nosa ribeira? Era o ano 1980. Ese verán acabara os estudios de 8o de EXB, aínda non tiña os 14 anos feitos pero xa formaba parte dunha cuadrilla para andar de guateque e saír por aí ás festas. Na cuadrilla eramos máis homes ca mulleres, pero tamén as había. Chus Mouzo, Inmaculada Castro, Rafa Quintela, Miguel Trillo, Moncho do Camarada, meu curmán Santi, que faleceu este ano, eu e máis rapazada que me ten que desculpar porque a estou esquecendo por causa da miña desmemoria. Soaban cancións na radiofórmula como “No dudaría”, de Antonio Flores, ou “La chica de ayer”, de Nacha Pop. Iamos co radiocasete a todos os lados e onde nos xuntabamos case que todas as tardes era na ribeira. Queriamos estar sen xente ao redor para facer todas as tolerías que nos dese a gana, así que case sempre iamos da Eira cara Brens. Polos prados había un camiñiño de a pé que baixaba ata O Peón e seguiamos un pouco para diante ata chegar a unhas laxes que remataban noutro cantil. Un sitio caralludo para dar un bucios e facer o cabra sen que ninguén nos vira e nos tivera que andar chamando a atención. Desde a parte máis alta do cantil había un sitio para tirarse de pé, collendo fuga, que senón non chegabas a auga. Eu case me esmendrello nun destes saltos. Veña, todo cristo a facer o salto do tigre! debeu dicir algún de nós nunha destas. E veña, todo cristo a tirarse! Pero eu sempre pensei que ese nome ficaba reducido ao ámbito da nosa cuadrilla: o nome do sitio onde iamos facer as loucuras de adolescentes. Nunca imaxinei que a xente lle ía chamar así ata que un día, indo os argazos, miña nai mentou o sitio por ese nome e quedei perplexo diante do fito histórico. E así foi que lle quedou o nome do Salto do Tigre a ese recuncho da nosa ribeira.

Cada microtopónimo ten unha historia que contar, está posto por algo. Por unha banda, achega coñecemento sobre as palabras que eran de uso común na lingua falada dese momento en cada curruncho de Galicia, e ademais achéganos información sobre a paisaxe, a orografía, o tipo de vexetación, etc, que alí hai ou que houbo nalgún momento. Os microtopónimos están na memoria da xente maior, e a xente maior vainos abandonando. E con ela vainos abandonando tamén unha parte insubstituíble da esencia do noso pobo. É urxente facer ese traballo de compilación do noso patrimonio oral transmitido de xeración en xeración. A urxencia que ten patear o territorio da nosa parroquia e contactar con eses vellos e vellas, para ir anotando toda a toponimia que vaia destilando a súa sabedoría milenaria, e incorporándoa na app de Galicia Nomeada.

• Vítor do Canteiro.

Novas e artigos relacionad@s

• Vítor do Canteiro: Vento de futuro.
• Vítor do Canteiro: Os Señores do vento.
• Francisco Santiago López: Maladanza e progreso.
• XEAL pretende construír unha estación de bombeo no monte da Ruña.
• P.E. Sembra: Os eólicos poñen sombra sobre a paisaxe e o Camiño de Cee, Dumbría e Fisterra.
• A veciñanza de Ameixenda descobre a flora e fauna de Banle.
• A lamentable batalla da Comunidade de Montes do Ézaro coas empresas eólicas... e a Xustiza.
• Xan Fernándes Carrera: Recuperemos o Monte Neme.