O Mestre dos paxaros

07:42 27/10/21

Xope de Lilaina viviu até o fin dos seus días nos Muiños da Vitureira, unha pequena aldea de tres casas, deitado a carón do río que escoa con forza entre as pedras e acouga en longas táboas, onde as troitas brincan nas tardes soleadas de primavera deixando o ronsel dunha luz dourada e líquida. Naquel lugar Xope levaba unha vida afastada, en soedade, fuxindo da tristeza que se lle apegara como un lenzol desde a morte da súa amada, Jodie McFenda, a muller das lonxanas terras de Wisconsin que viñera con el deica Compostela, onde viviran días de felicidade erguendo o estaribel no que representaban as súas pezas de teatro en prazas cheas de romeiros e xentes de todos lugares que acudían á chamada xacobea.

Era a súa unha casoupa ao pé do río que gozaba nos veráns da sombra amábel dos amieros, e o tellado enchíase de follas que entraban polas fiestras, pousando enriba da cómoda, das cadeiras, do banco da lareira e do leito para debuxar un cobertor variado de formas e cores, co fume dunha invisíbel chaminé saíndo por entre aquel mundo terreo e vexetal.

Algunha vez, ao espertar na mañá ceda, o seu leito amañecía coberto de follas. O interior da casa non tiña outro mobiliario que o preciso pola escasa necesidade do seu morador. Todo o máis, adornaba unha foto traída da América, onde aparecían os dous namorados vestidos coas fardas coloreadas que levaban nas súas actuacións, a espingarda de Jodie, o anel da súa amada co que casara en Compostela un día lonxano, e un retrato a carbón da mesma que lle fixera un xornalista italiano, que falara deles nun xornal de Atlanta.

Naqueles anos, Xope frecuentou a taberna do Xastre de Leas, pequeno lugar na marxe do río, que antes de taberna fora xastrería, e daí lle viña o nome. A taberna enchíase de xente algún días nos que os viciños da aldea, comediantes de paso, xastres de antiga querencia, tratantes de gado, feirantes, troiteiros a contaren as mentiras que adoitan contar, e que ao Xope lle traían á memoria aquelas rendez-vous dos cazadores da terra da súa amada.

Moitas horas pasaran na compaña daquel artista miúdo de corpo e grande de xenio, co seu bigotiño moi recortado, o cabelo decote ben peiteado e aquel perfume que el dicía vir da destilación de todas as flores da Toscana cando na primavera anegan co seu recendo as ruelas das vilas.

Nos seráns do verao era o lecer da beira do río, onda a represa, a ollar as troitas brincaren fóra da auga, na procura dos mosquitos que tan ben chegara a saber imitar o noso amigo, coa habelencia que lle viña do vello Amador, o pescantin da parroquia de Tella que aprendera e enganar nos regatos as troitas, as nosas señoras que dicía un catedrático de Compostela, coa arte de imitar a danza do mosquito ou do saltón entre as canaveiras.

Xope, naqueles días, xa non resultaba un estraño aos contertulios nen á xente das parroquias viciñas. O seu aspecto fora mudando co tempo, afacéndose ao país. Pouco a pouco, sen se decatar da mudanza, o homiño deixara de parte as roupaxes que adoitaba vestir, e que lle daba o aquel da cotovía do verán ou un mouro gardador de tesouros dos que lle contaban que aínda había polas encostas fraguentas de Corcoesto.

Agora podería pasar por un petrucio daquelas parroquias, de non ser por algún detalle descuidado que delataba o seu pasado de comediante, como lle dicían por aquí. De verán gostaba levar sempre camisa e chaleque adornado cunhas fitas de cores que lle saían dos petos e coas que facía moniancadas á rapazada. Xope era un mestre nelas, e o mesmo lle tiraba un xílgaro da pucha ao sobriño do muiñeiro que daba cun niño de chasco nas trenzas da filla da mestra.

Eu souben daqueles tempos por un seu amigo, de quen non podo dicer que gardarei o nome, porque xamais llo dixo a ninguén, e mesmo eu penso que non llo tiña dito nen sequer ao mesmo Xope, e por iso chamareino co alcume musical de Mestre dos paxaros.

Moraba nun muiño perto de Cereo, e quen o visitaba chamaba por el desde a porta e ninguén parecía atender, mais despois dun anaco deixábase ver, aparecendo súpeto e vagaroso entre o fume, ou debuxando a súa figura pola luz da fiestra, como se unha sombra se deslizara ao mediodía na cociña e velara os alcedeiros cun aloumiño.

Contárame Xope que aquel seu amigo fora quen lle puxera nome a todos os paxaros da vella terra bergantiña. O grande prodixio fora que ao tempo que os nomeaba, nacía un paxaro.

- Poño por caso o pimpin. Fora dicilo e o paxaro saíu da tona verde dunha pereira. Pimpineando. E dixo anduriña, e saíu velocísima do campanario de Anllóns, unha negra anduriña que voou nun escorzo imposíbel no alto ceu. E dixo xirin, e o xirin que xirineaba no máis alto dunha póla, minúscula folla entre as follas, deu resposta e revoou lizgairo polas flores máis novas das cerdeiras. E dixo paporroibo, e da edra dun valado foi en vóo mínimo pousar nas ponlas baixas do limoeiro, ás espreita dos vermes escusados na relva. E cando dixo merlo, o asobío do verán foi tomando a forma delgada e obscura do paxaro e nalgunha canción de figos e ameixas fíxose merlo-.

Daquela ensinara aos rapaces da escola a chamar polos paxaros, que aparecían como se fose o tempo da creación e de cada palabra viña un. E unha nena dixo carrizo e o minúsculo paxaro saíu do zapato dun crego esquecido nun camiño. E cando un neno dixo xílgaro, houbo un frescor da brisa de abril nas maceiras e a fermosura do trino resoou polas hortas. E despois dixo rula, e do máis fondo dos loureiros, onde a lúa se perde polas albas, voou a rula namorada das cantigas.

Ao chegar o inverno, o Mestre dos paxaros dixo nomes que aínda ninguén coñecía. Dixo, coma tal, arcea e mazarico, e lavanco e becacina. E da choiva e da xeada do inverno, nas lagoas que medraban nos xungais e na sombra das salgueiras e nos areais batidos polo vento, naceron as aves do inverno coas súas plumaxes grises. E un poderoso vóo de lavancos pintou o gris do ceu coas cores tornasoladas.

Nós pensabamos que se o Mestre dos paxaros o fora tamén dos vermes e dos seres que medran soterrados, coma o cempés, formas obscuras sairían dun burato da terra, das galerías interiores das furnas, de máis abaixo dos torróns, ou dunha fenda nos valados, ou da podre dos toros derrubados polo vendaval. Ou dos ollos mortos dunha vaca xacente nun lameiro.

Foran os dous, o noso amigo Xope e o seu misterioso incondicional, á feira da Trabe, onde naqueles días había un circo que traía como principal atracción un animal fabuloso, a Mona de Rabo Colorado. A Trabe sempre fora, co seu campo da feira, lugar reputado por todos os circos que visitaban no verán a baixa bergantiña, e debía ser o punto máis extremo, pois non se adentraban nos lugares da Costa da Morte, senón que, tomando a vella estrada cara a Silvarredonda, dirixían os seus carretos a través das gándaras de Xallas en dirección ás torres de Compostela que brillaban nos menceres cobrizos.

A novidade daquel ano, como diciamos, era aquela mona que tiña, á parte do mencionado apéndice de onde lle viña o do seu nome, o aquel de dúas xorobas como as dun camelo. E tal miragre anunciabano polas aldeas e lugares próximos un anano vestido de arlequin e unha mullerona bigotuda vestida de Bella Otero, seguidos por unha troula de rapaces curiosos e tras deles, máis curioso aínda e asombrado de tanta novidade, o sorodiño das Canaveiras. Nas terras bergantiñas, o dialecto daqueles pagos fixo atal variante do latino serotinu, “serodio”, de onde aparece “sorodio”, como sinónimo de parvo, necio, aloulado, idiota, e por un caso, “coitadiño”, como formas empregadas para designar a aquelas persoas que veñen como o millo que medra a destempo.

Ían anano e bellaotero montados nunha burra moi adornada de faldras, e o anano tocaba no bombardino unha marcha que lle aprendera un músico siciliano co que en tempos andara por toda Europa co circo. Os dous esperpentos dacabalo da burra anunciaban a berros que a Mona de Rabo Colorado era un rarísimo e fabuloso animal atopado nas florestas do río Yangtsé polo eminente profesor chinés Xian Ghen Chenchuman, a quen os rapaces da Trave, sempre ao quite destas andrómenas, deran en chamar Fumanchú, por parecerlles máis doado, o que se debía a que no cine A´Vieira, que rexentaba unha antiga familia de orixe portuguesa, puxeran aquel inverno a película do famoso bandido, coa carteleira ben pintada e pendurada na porta de entrada.

Moi ben o pasaran naquel circo. Xope gozou e riu dabondo ao lembrar, a noite anterior, ao seu amigo Silván, o caseteiro de Carballido, falar longo e tendido, en Cas Velo, co vello rumano que no circo tiña variadas funcións, e tales eran levar a pacer a burra, limpar a gaiola da mona ou pedir patacas e verzas polas casas. O vello non falaba senón na súa lingua romena, e Silván na lingua do país, o que non era obstáculo para que ambos tivesen unha longa e moi razoada conversa en ambas as dúas románicas falas, que comezou logo de rematada a función do circo, acobadados os compadres no mostrador, compartindo a noite con moita profusión de acenos e cuncas de viño. Silván e o vello comediante semellaban dous compañeiros de toda a vida, dous compinches dunha viñeta de Castelao, a versión aldeá e bergantiña dos mariñeiros naquela taberna perdida nalgún lugar do Norde.

Xope de Lilaina faleceu nunha taberna de Carballo, na víspera do San Xoán. Aquel día agardaban os carballeses a visita dun celebrado poeta para botar o pregón, e no campo da festa ben se vía o palco da música todo enfeitado con bandeiriñas, grilandas de cores e ramalla de loureiro e tarai. Non podía ausentarse Xope de tal, que de mañá ben cedo vestira a mellor roupa, e arrecadado o bastón, botara a andar cara á vila por vizosos atallos contra o río, para xuntarse co compañeiro que xa o agardaba nun camiño entre chousas, asobiando un floreado romance de malvises.

O mediodía foi ben acompañado dun moi competente xantar de polbo á feira, empanada de bacallau e, póndolle o ramo, unha fonte de carne acompañada do acostumado adobío de patacas e pementos.

Ao chegaren os cafés e augardentes, moneaba a conversa sobre aquel día en que ao parente Santos lle comunicara o anano de Corcoesto a morte do paporroibo, cando Xope sentiu un algo que lle remexía na cabeza coma una enxame de abellas e, atordoado, ergueu o seu breve corpo do tallo deixándose ir cara atrás, como un boneco dos estaribeles de antano, batendo no sobrado onde ficou inmóbil, o derradeiro alento entregado xa para sempre naqueles pagos onde chegara para esquecer e onde atopara aínda días felices.

Así mo contara o Mestre dos paxaros un luscofusco de verán, entre o rebumbio dos foguetes de Santa Maríña do Remuiño, mentres as luces do día se ían apagando, acendían as farolas do campo da festa e do fondo das silveiras chegaba o canto melancólico das papuxas, das fondas silveiras onde peteiran nas amoras máis vizosas e doces do outono.

Hai anos que non vexo as papuxas. A última vez que as ollei foi subindo unha mañá cedo río arriba, onde o río Anllóns vai en soedade a través dos montes de Corcoesto e Santa Mariña na procura das veigas doces de Coristanco. Recordo telas ollado desde a fiestra do salón aberta ao xardín, no tempo en que os figos madurecidos saben a mel. En tardes de lectura, cando o xardín ficaba calado e as inquedas papuxas peteiraban na figueira, verdes e luminosas.