Modesto García Quintáns debulla a historia da Casa da Vacariza, que entra na lista vermella do Patrimonio
O estado de abandono total e o risco de colapsto veñen de provocar que a casa renacentista en A Vacariza, na parroquia dumbriesa de Berdeogas, fora incluída esta semana na Lista Roja del Patrimonio que elabora a asociación Hispania Nostra. O pazo dumbriés é xa un dos 900 monumentos españois en risco de desaparición se non se actúa de inmediato, entre os que tamén están as cabanesas A Torre da Penela e a Casa Reitoral de Corcoesto.
A casa renacentista na Vacariza é un Ben Catalogado e os tres escudos da súa fachada (con armas da familia Moscoso) están declarados como Bens de Interese Cultural. Pese a iso, o seu estado xeral é de ruína progresiva: sillares desprendidos, falta do tellado e invasión da maleza e o interior cheo de escombros.
Trátase dunha construción orixinal do século XVI pero quen mellor que Modesto García Quintáns para contarnos a súa historia:
O Modesto Patrimonio: A Casa da Vacariza
Un dos escudos do Pazo
Cando falamos da Vacariza de Berdeogas reférimonos a un lugar dos once que compoñen a parroquia de Berdeogas no concello de Dumbría. Localízase nas coordenadas UTM-29 ETRS89 X = 491667; Y = 4764718.
Segundo o inventario catastral do ano 1753, nesta parroquia había dous “Coutos”. Un deles era o Couto da Vacariza, formado polos lugares da Farrapa e A Pedriña, que pertencía ao Señorío do Marqués de Parga. Coñecida como “Casa Grande da Vacariza” (antes escribíana con b), pertencía a este couto. Non é tan grande; ten forma rectangular con dúas alturas e duns 12 m. de longo por uns 8 m. de fondo. A porta principal, situada polo lateral leste, daba á “pedra do lar” con forno, e a chimenea estaba pegada ao muro da planta alta, algo parecido ás primitivas casas das aldeas. Segundo se entraba, á man esquerda, estaba a corte do gando, separada por lousas de pedra, e a escalera de subida ao sobrado.
A fachada é de sillería, ben traballada renacentista. No saínte ten dúas ventás, de estilo arquitectónico portugués do reinado de Manuel I (1495-1521) e entre elas hai un escudo coa cabeza de lobo, símbolo dos Moscoso. A cuberta era a dúas caídas e no lateral sur ten unha gárgola cunha imaxe de pedra que evacúa as augas da choiva cara á Casa de Loalo do Campo de Berdeogas, que foi construída por unha venganza contra este veciño.
Esta casa debeu ser construída sobre o ano 1450 por García Rodríguez, que era de Noia. Nestas datas aparece a familia López Leis I, que, según documentos construíu a capela de San Gregorio da igrexa parroquial. Esta rama continuou ata o ano 1635, cando Antonio de Leis casou con Lucía Vazquez de Lema da Casa da Farrapa. A línea directa dos Leis rematou sobre o año 1802 coa voda de Mª Antonia Romero Moscoso con José Ventura de Leis. Foi a orixe das familias cos apelidos Esparís, Cantorna, Romero e Sendón. A partir do s. XIX este casa foi habitada por “caseiros” ata quedar totalmente abandoada, encontrándose na actualidade en estado ruinoso.
Queda no aire a pregunta: Quen son os herdeiros desta casa na actualidade? Segundo comentarios veciñais, o último herdeiro era Manuel Leis Sendón que emigrou a Argentina. Era fillo de Manuel Leis del Río (avogado) e pouco máis se sabe.
Quen estudiou con detalle esta familia foi o historiador Xosé Mª Lema Suárez, Manuel Canosa Mouzo, cura de Coucieiro, e Ramón Romero, cura de Berdeogas. Tamén se reseña parte desta historia no libro “El Ayuntamiento de Dumbría, historia, tradiciones y costumbres”, da miña autoría.
Outros artigos no "Modesto Patrimonio"
- O Modesto Patrimonio: O Cruceiro de Rebordelo,
- Demografía no Concello de Dumbría.
- A Bandeira do Concello de Dumbría.
- A fervenza de Miñóns de Buxantes.
- A Central Hidroeléctrica de Buxán de Dumbría.
- O escudo de Dumbría.
- Os Pasales, a barreira natural do paso sobre o Río Xallas.
- A Casa da Pedra do Ézaro.
- O muíño fariñeiro máis antigo documentado no Concello de Dumbría.
- Memoria histórica lingüística (toponímia) e etnografía do Concello de Dumbría.
- O Cura Rioboo de Berdeogas.
- O Balcón da Costa da Morte.
- As antigas cancelas e e corredoiras de Dumbría
- O Hórreo na Comarca de Fisterra.
- A hidrografía no concello de Dumbría.
- A Ferigresía de Refoxos.
- A Ruta de Pallares.
- Muíños do Río da Lagarteira (II).
- Muíños do Río da Lagarteira (I).
- Un paseo á Ermida das Neves de Buxantes.
- O caserío dO Cotelo de Olveira.
- O Cemiterio de Buxantes.
- A Santiña de Trasufre.
- O Castro de Alvarellos de Berdeogas.
- Lugas de Castrelo, Colúns.
- A Capela de San Marcos do Logos.
- Os muíños do Rego de Quenxe.
- Por que lle chaman as Caldeiras do Castro?:
- Semellanza dos nosos muíños fariñeiros cos canarios.
- Os muíños da nosa comarca.
- Recordando o día máis angustioso de Xesús.
- As varas: As antigas unidades de medida.
- Recordando algo da historia da parroquia de Berdeogas.
- A hidrocentral “Electra del Jallas”.
- O 50 aniversario do Encoro da Fervenza.
- A igrexa parroquial de Dumbría.
- Un Modesto repaso aos costumes avespa velutina.
- O piñeiro-marco entre Cee e Corcubión.
- A escola de Dumbría.
- Reparación do piso e do teito da Igrexa de Buxantes.
- O Dolmen da Pedra da Arca.
- A Cabana da palla do millo.
- Apañar o mato en primavera.
- A Ponte de Canelas en Dumbría.
- O arado de madeira ou tamén chamado romano.
- O Cruceiro pantasma do Monte de Olveira.
- Memoria Histórica de Buxantes – Muíño da Fonte Santa.
- O Castro de Castromiñán.
- O lugar de Quenxe.
- A Igrexa Parroquial de Buxantes.
- A Igrexa Parroquial da Ameixenda.
- O Bico do Santo en Carnota.
Patrimonio Pindexo
- O Modesto Patrimonio: <Subida ó Pico de Peñafiel do Monte do Pindo.
- O Modesto Patrimonio: <A toponimia do Monte do Pindo.
- O Modesto Patrimonio: O topónimo: O Pindo ou Monte Pindo?.
- O Modesto Patrimonio: Explorando a toponimia dos camiños do Monte do Pindo.
- O Modesto Patrimonio: A Cabana das Chozas, outra Caverna dos refuxiados no Pindo.
- O Modesto Patrimonio: A Furna do Río da Barco.
- O Modesto Patrimonio: Fonte Mateo e A Cova dos Morcegos no Monte do Pindo.
- O Modesto Patrimonio: A Cova da Pendente do Monte Pindo.
- O Modesto Patrimonio: Os muíños do Monte do Pindo.
- Con Pepe do Fieiro redescubrindo os tesouros do Monte Pindo.
- Pepe do Fieiro: “Dicían os nosos vellos…”.
- Ézaro, unha viaxe polas covas dos agochados no Monte Pindo (Parte 1).
- Ézaro, unha viaxe polas covas dos agochados no Monte Pindo (Parte 0).
- Da Raínha Lupa á Cova da Xoana, pasando por Duio, con Pepe do Fieiro.
- Os muíños do Monte do Pindo, por Modesto García Quintáns.