Un western marítimo

Todo inglés é unha illa.
Novalis

Un western marítimo

17:22 25/05/22

-Aquí morreu moita xente.

Xusto López Carril, o director do programa de radio “Mar de Ardora”, pronuncia estas palabras fronte ao coído do cabo Veo, ao carón da baía do Trece, en Camariñas.

-O mar é o meu libro preferido –engade, máis distendido e con expresión extasiada-. En Sardiñeiro vive Pepe de Olegario, un antigo patrón que sabe escoitar o mar e predicir o tempo e as mareas. E ti, cal é o teu libro?

-O libro da selva, talvez –respondo con sorna.

Polo camiño viñamos saudando as poboacións de euforbias, capuchinas, caramiñas, silenes brancas e rosas, helicrisium (tamén chamados collóns de gato), cistus salvifolius (un tipo de xara que recorda un ovo frito) e vulnerarias ou patas de cabra. Ao chegarmos ao acantilado, na zona da cornixa, recíbenos unha rocha con forma de percha, que Xusto bautiza co nome de Estacha: a Estacha do Imposible Amarre (agás para unha nave espacial).

-Aquí o tes: un dos enclaves máis fascinantes da costa –comenta o meu guía no alto do promontorio, fronte a unha rocha duns once metros de altura que semella un rostro enmascarado: o mascarón de proa da duna de Santa Mariña.

O sol alumeando alternativamente os cabos Tosto e Veo é un espectáculo digno de ver. Mesmo nun día desapracible como este.

-Entre o Tosto e a punta da Cagada –apunta o meu informante mentres baixamos pola abrupta pendente- rexistráronse oito naufraxios e máis de 200 vítimas, 172 só no Serpent, o buque inglés que encallou o 10 de novembro de 1890, o máis coñecido de todos: só sobreviviron tres dos 175 pasaxeiros, enterrados alí mesmo. Anteriormente, o Irish Hull en 1883 esgazouse na Punta do Boi, con 37 mortos; e o Trinacria en 1893 topara cos baixos de Lucín, cun saldo de 31 mortos...

Xusto explícame polo miúdo as circunstancias de cada traxedia, sinalando os lugares onde tiveron lugar.

-O Iris Hull era un vapor inglés que saíra de Cardiff con destino a India, levaba 38 tripulantes. Tocoulles un forte temporal do noroeste. Chocan cos baixos de Antón, na Punta do Boi. Só se salvou un dos 38! O Serpent bateu no mesmo lugar.

Escoito aterecida e amolada polo vento que nos empurra como se quixera sacarnos a roupa. Xusto, pola contra, parece no seu elemento. Consultando o seu móbil, que serve de caderno de notas e bitácora desta expedición, continúa:

-O Trinacria embarrancou o 7 de febrero de 1893. Zarpara de Glasgow con dirección a Livorno cargado de ferro, ladrillo, carbón e cera. Viaxaban 33 tripulantes e 4 pasaxeiros, entre eles unha nena de 15 anos. O seu capitán, Mr. Muny, un home afable e cultivado, non sobreviviu. É o terceiro hoxe aquí.

-Como? Que queres dicir?

-Eliot escribiu que sempre hai un outro camiñando canda ti. O terceiro que nos acompaña aquí é Mr. Muny –repite con gravidade, no fondo do ollo unha mecha de retranca.

-Daquela seriamos catro, non tres.

-Veña, pois entón contamos tamén con Antanas, o voluntario lituano de Muxía. O Trinacria embarrancou neses baixos –continúa Xusto sinalando para o petón do Boi-, o mar devolveu milagrosamente a sete deles ás praias de Trece.

Semanas despois descobren nunha furna un nobelo de madeiras, cordas, roupa e cadáveres imposibles de identificar. Daquela que fixeron? Asperxeron todo con petróleo e metéronlle lume. Desde entón a ese lugar chámanlle a Furna dos Defuntos Queimados.

Un arreguizo de frío sacódeme as costas.
-Aquí, na Punta Cagada, hai rexistrados catro naufraxios –prosegue mentres avanzamos con precaución sobre os pedrolos do coído entre madeira de resaca, ósos, botas de mariñeiros, botellas de plástico e restos de chapapote. A hecatombe humana!

Con todo, A Cagada paréceme un nome degradante para este amoreamento fantástico de rochas e perexil de mar, penso eu, que son unha devota de Santa Mariña. Acudo aquí como os fieis á misa dos domingos. Veño para quitarme o aliacán, que é o vocábulo que empregan en Murcia para a tristeza e as ganas de chorar que alí curan mirando cara ao río, termo que tamén fai referencia ao mal de ollo e á ictericia. Penso neses versos da Oda a Walt Whitman de Federico García Lorca:
“Mañana los amores serán rocas y el Tiempo,
Una brisa que viene dormida por las ramas...”

Aínda que, por outra banda, mandarse unha mesma á merda vindo até A Cagada, paréceme todo un exercicio de catarse e purgación.

Sentamos ao acubillo dunha parede de granito. Mentres Xusto fuma un omé fitando para o horizonte, se cadra, pensando na súa infancia mareira, eu observo estas deposicións magmáticas de 300 millóns de anos. Lembro as primeiras veces que enxerguei a gran duna branca e mais o Cabo Veo desde o camiño do cemiterio inglés. Era o inverno de 2005, acababa de instalarme na costa: xa sentía unha grande atracción pola zona. Desde a distancia imaxinaba todo tipo de formas neste conxunto: fortalezas, dinosauros, baterías militares, observatorios, submarinos, naumaquias, animais petrificados... Ruínas dalgunha misteriosa e remota civilización, refuxio de extraterrestres, escenario secreto de westerns marítimos, o xénero deste lugar.

-Vouche ensinar unha rocha que se cadra aínda non coñeces –dígolle levantándome e guiándoo até unha laxe alongada, medio somerxida, que semella o pescozo e cabeza dunha gaivota, cun furado no lugar do ollo.
Xusto celebra o achado cunha foto.

-O Trevidere –continúa o meu informante, regresando ás súas notas- ía a Palermo cargado de carbón. Era un barco inglés de apenas 8 anos. Embarrancou en abril de 1911 pola néboa. Sempre a borraxeira! 27 tripulantes chegaron en botes a Camelle. No verán de 1935 e tamén por culpa das brétemas, o Alekos, un carboneiro grego, naufragou no baixo dos Vendidos, aló no extremo da Cagada, na Punta dos Vendidos, a saber por que a chaman así. Sen vítimas desta, só tres tripulantes feridos graves. Os sobreviventes chegaron en bote a Camariñas.

-O neboeiro –coméntolle-, cando percorre o monte, é mellor sentar e esperar que pase porque disque ten habelencia para descarriar. Iso foi o que lle escoitei dicir no Monte Seixo a Calros Solla.

-Xa, pero iso é imposible no mar... Dos 32 ventos que recolle a rosa dos ventos, todos circulan por aquí. A costa da Morte e Malta son os dous lugares onde chamamos a todos os ventos polos seus nomes. En ambas as dúas, a dirección e o nome dos ventos coinciden.

-Por que Malta?

-Porque é unha illa mediterránea e alí é onde se nomean por vez primeira os ventos. Entre Malta e Creta, onde o meridiano 20 corta o paralelo 36, alí está o berce dos ventos –responde o mariñeiro das ondas hertzianas.

Trinta e dous ventos na big band da sinfónica do mar! Hoxe non se sabe onde empeza o horizonte e onde acaba o mar!

Ás nosas costas, as penedas cóncavas dese castelo que se intúe en Santa Mariña, ofrecen acubillo, en caso de chuvia, un dique seco contra o azote do vento.

-O Modesto Fuentes, un carboeiro español, foi o terceiro en afundir –continúa o meu guía- en 1935. Embarrancou no carreiro da Cagada, entre a néboa mesta. Os tripulantes salváronse nos botes salvavidas arribando a Santa Mariña. O cuarto foi o balandro San Fernando. Aconteceu sobre ás tres da tarde do 28 de agosto de 1925. Afunde nos baixos do Paxaro, outro extremo d’A Cagada –di apuntando unhas rocas branqueadas de excrementos de aves-. Tiñan que extraer a chatarra do Trevidere, afundido en 1911, cando o barco envorcou polo peso dunha enorme prancha que estaban a izar co cabestrante. O patrón, dous mariñeiros e un buzo, atrapados entre os cabos, foron pro fondo. Unha historia arrepiante...
Xusto detense enriba dun pedrolo salpicado de lique e mira para min. Ten a pel do pescozo queimada polo salitre.

-Aquí, dos que finan, dicimos: foi para o fondo –explica, imperturbable-. Aínda que morran en terra. Temos moitos termos especiais: gangrina, para a fame; ismundo, o peixe podre... En Camelle quedaron catro viúvas e 16 orfos. Sen seguridade social, sen seguros... O concello organizou unha colecta para axudar esas familias. Entre as vítimas, o avó do Rubio de Camelle, mergullador, regueifeiro e amigo meu.

Estes granitos coas superficies pulidas son como mobles que invitan a deitarse, a sermos mineral con eles. As rocas e pedrolos marcan un percorrido para saltar dun illote ao seguinte e internarse máis e máis no mar... Marabilla e terror!

-Vou rematar cunha nota cómica: un buque iugoslavo embarrancou na praia de Trece o 28 de Decembro de 1972 –Xusto é amante dos datos concisos-. 40 metros de eslora e 30 de manga! Como era o Día dos Inocentes, a veciñanza dubidaba da veracidade da noticia! O buque foi desmontado en Camariñas e valorado en 50 millóns de pesetas.

Na súa compañía, coas pantasmas de Antanas e de Mr. Muny á zaga, este espazo encheuse de toponimia e de memoria humana, por tráxica, efémera ou inadecuada que for.

-Sabes como saúda a xente da costa en Irlanda? Nada de good morning! Din “Ventoso!” e responden cun outro “Ventoso!”.