Os párrocos de Santa María de Traba e San Martiño de Oca, en Coristanco, dende finais do século XVI

patrimonio eclesiástico

Retablo maior de Santa María de Traba, obra de Alejandro e Manuel de Lens, do ano 1815, contratado no curato de don José Benito Maquieira

00:17 29/11/25

Remexer nos arquivos parroquiais pode, moitas veces, depararnos grandes sorpresas, con descubrimentos inéditos e interesantes para a nosa historia común. Un dos últimos cregos de Traba, en Coristanco, don Enrique Cambeiro, dedicou unha serie de xornadas, aló polos anos oitenta do século pasado, a buscar datos e datas sobre os seus predecesores neste curato e no anexo de Oca, chegando, sorprendentemente, a finais do século XVI. Toda esta información foi mecanografada, e atópase na documentación solta do arquivo parroquial, á que engadiremos algunha información adicional para enriquecela. O primeiro sacerdote do que se tivo constancia foi don Alonso de Mondoñedo, que ostentou o cargo de arcipreste de Bergantiños, e que durou en Traba dende 1585 a 1603. No curato deste aconteceu un famoso milagre eucarístico, onde un soldado calabrés entrara na igrexa e profanara o Santísimo Sacramento, consumindo todo o que se reservaba no Sagrario; ao saír do templo, o seu abdome estourou, quedando morto no acto ás portas do adro.

O seguinte párroco de Traba foi o doutor Gonzalo Sánchez de Puga e Ulloa, que ocupou a parroquia dende xuño de 1605 ao 26 de xaneiro de 1637. Este crego, Comisario da Inquisición e de nobre estirpe, dotou unha sepultura que vemos hoxe no presbiterio da igrexa, pola que se pagaba cada ano catro ferrados de trigo de renda á fábrica parroquial. Foi tamén arcipreste de Bergantiños. Don Gonzalo foi sucedido por don Domingo de Amenedo e Canabal, que estivo en Traba dende xaneiro de 1645 ata o 9 de xaneiro de 1683. Logo, seguiuno no cargo Pedro Pérez de Amenedo, dende marzo de 1683 ata o 21 de outubro de 1705. No curato de don Pedro edificouse a capela de San Roque, en 1695, e construíuse o primitivo retablo desta ermida, feito en 1704 polo escultor Rodrigo Varela. Don Pedro debía de ser parente do anterior crego, xa que aparecía acollido como fregués de Traba no momento de ser ordenado presbítero. Entre outubro de 1706 e maio de 1709 estivo como párroco Alonso de Ortega, sendo sucedido en setembro do último ano por Antonio Romero de Caamaño, que permaneceu ata o 13 de marzo de 1723. Este tiña raíces na zona de Bergantiños.

A este último sacerdote sucedeuno don José Cortés Martínez, manténdose en Traba dende decembro de 1723 ata febreiro de 1748; tanto este como o seguinte crego, don Jacobo Pérez de Espiñeira, foron arciprestes do partido bergantiñán. Espiñeira chegou aquí en maio de 1748, e estivo ata o 29 de xuño de 1789. No seu curato fíxose, por exemplo, a igrexa de Oca en 1750, ampliada e reformada en 1778 xunto coa de Traba, obras dirixidas polo mestre Tomás del Río. Espiñeira non chegou a contratar o retablo de Oca; este foi axustado en 1791 entre ecónomo Antonio Pérez de Andrade e o artista compostelán José Sueiro.

Espiñeira foi sucedido por un xovencísimo José Benito Maquieira Malvar, natural de Redondela e de 25 anos de idade; deste xeito, dada a súa xuventude, durou en Traba ata o 15 de febreiro de 1831. Durante o seu curato contratou, por exemplo, a feitura do retablo de Traba, en 1815, cos escultores Alejandro e Manuel de Lens, e para o anexo de Oca, en 1797 a pintura do retablo maior. Logo de Maquieira atopamos como párroco a José Osinde, que estivo atendendo Traba e Oca dende decembro de 1831 ata xuño de 1845. Continuouno no cargo don Manuel de Castro, de decembro de 1845 ata agosto de 1855, onde semella que por provisión Real pasaría ao curato de Regueira. Logo dunha vacante de dous anos, en setembro de 1857 aparece como reitor José Arjomil y Nóvoa, que estivo aquí ata decembro do ano 1875.

A parroquia estivo atendida provisionalmente mediante ecónomos e outros capeláns ata o verán de 1884, momento no que chega, para estar ata 1916, don José García Amigo, despois de ser cura de Alón. Este crego nacera na parroquia de San Pedro de Ser, no actual municipio de Santa Comba, o 18 de xullo de 1849, como indica o respectivo libro de bautismos (folio 115). Recibiu a prima clerical tonsura en 1865; os Grados e Subdiaconado en 1871 e, finalmente, en 1872, foi ordenado diácono e presbítero. Aparte de levar a cabo unha interesante labor pastoral, don José García Amigo procurou traer novas imaxes ás súas parroquias, aumentando así a devoción popular con novas congregacións, como as Fillas de María. En 1904, por exemplo, custeou do seu peto para Traba as fermosas imaxes do Sagrado Corazón de Xesús e a Inmaculada Concepción. Sen embargo, unha das mellores obras feitas por este crego, de aí que sexa tan recalcado, foi unha fundación dunhas becas a partir do seu patrimonio, para asegurar que os rapaces puideran estudar no Seminario. Poñía como condición, como se pode ler no Boletín da diocese de Santiago do mes de agosto de 1921, que os candidatos tiñan que ser veciños de Alón, Traba e Oca; á falta de aspirantes destas tres, poderían ser incluídos os de Ser. Para escoller os candidatos, primeiro teríase en conta a posición social da familia: os primeiros serían aqueles máis pobres, que non contasen con recursos para asegurar os estudos do seminarista. Se non se aprobara o curso, a beca podería ser entregada a outro aspirante. Como indica Pumar Gándara en Viaxe polo corazón de Bergantiños (páx. 121), don José García Amigo legou a súa biblioteca ao Seminario de Santiago, estimada en tres milleiros de exemplares, un número considerable naquel tempo e que nos fala da boa cultura e formación deste sacerdote. Faleceu o 28 de novembro de 1916.

Logo do crego García Amigo, chegou en febreiro de 1922 o licenciado Daniel Moreira Canosa, que previamente estivera de párroco en San Martiño de Olveira; permaneceu en Traba e Oca ata finais de setembro de 1951, onde faleceu. Durante o seu curato viviu a expansión do núcleo de San Roque e, dada a súa elocuencia, é moi habitual atopar o seu nome en xornais da época informando dos discursos que pronunciaba en efemérides públicas, como nos inicios de curso escolares, celebracións relixiosas, políticas, etc. Foi un gran devoto do Sagrado Corazón, e promoveu o culto da imaxe que doara o seu predecesor. En decembro de 1952 pasou a este curato o xa citado Enrique Cambeiro Pérez, natural de Coiro, que estivera nun principio como coadxutor de Carnota, e logo como párroco de San Pedro de Coucieiro, onde tamén desempeñara o cargo de tenente de arcipreste de Nemancos. Permaneceu en Coristanco ata setembro de 1986, momento no que pechou este parrocoloxio.