Soño da mentira e da inconstancia

09:28 25/11/23

-Que tal está a túa nai? -pregúntame a miña tía María.

De súpeto, corríxese:

-Ai, non! -di, coma caendo na conta de que a miña nai xa faleceu.

Entón pregúntame polo meu pai, o seu irmán, que morreu moito antes. Os meus curmáns Lola e Mariano, afeitos a estas cousas, obsérvannos.

-Pois aí vai -dígolle eu, para que non senta incómoda.

-Seguro que mellor ca min! -asegura ela.

-Non creas...

-Bueno, iso depende -intervén a miña curmá con retranca.

A miña tía está a cear un pastel de carne na súa cociña, en compañía dos seus dous fillos maiores. Os meus curmáns decidiron tomar con paciencia e humor estas cousas. Preto de facer 91 anos, María, entre outras patoloxías, sofre alzheimer. Aínda que sempre me recoñece e sostemos diálogos en aparencia normais, ás veces ten esas saídas.

Ao principio, costa decatarse. Pensaba que os meus curmáns esaxeraban. Porque, cando lle preguntas, pode contarche cousas que sucederon na súa infancia, poñer luz sobre asuntos que todos descoñeciamos, como que o meu avó e o meu pai estiveron detidos. Isto foi en 1940, e se non é por ela, que servía en Murcia, na casa dun funcionario da prisión, levaríanos ao cárcere de Alacante. E aló, é posible que a familia nunca soubese nada máis deles. María escoitou durante a comida que chegaran presos un arriero e o seu fillo de 9 anos, que vendían cereais de estraperlo. Con oito anos, estivo o suficientemente esperta como para comprender que eran o seu pai e o seu irmán. Por sorte, esa mesma tarde, a miña avoa acudía á casa d'“os señoritos” para buscar o soldo da súa filla. A miña tía contoulle o que oíu e a miña avoa pediulles que defendesen ao seu marido e ao seu fillo maior. Entón, o funcionario intercedeu para que os deixasen en liberdade e zafaron.

A miña tía é capaz de evocar episodios así, porén esquece feitos importantes e cotiáns, por exemplo que os seus pais, o seu marido ou case todos os seus irmáns xa finaron. A miúdo pregunta por eles, coma se aínda vivisen ou tivese que coidalos.

Este ano, para o Día dos Santos, levárona ao cemiterio. Os meus curmáns ensináronlle o panteón familiar onde están enterrados os pais e irmáns, entre eles o tío Federico, que padecía epilepsia e morreu aos 16 anos. Despois, levárona a ver a lápida do seu marido, falecido en 2020. Todo iso coa intención de tranquilizala e facerlle comprender onde están.

-Aí os tes, mamá -explicoulle a súa filla-. Eles fican aquí, neste lugar, enterrados.

María asente a todo e parece comprender, pero en canto saen do cemiterio, comenta:

-Por iso non veñen verme! Estánche moi cómodos aí, deitados!

Din que, en lugar de buscar a verdade, o noso cerebro tende a xustificar as nosas decisións. Unhas decisións que non sabemos exactamente por que nin como as tomamos, pero que defenderemos sempre porque se trata de decisións que nos conveñen.

Os procesos implicados na toma de decisións son inconscientes e complexos: son as contas que nos facemos, sobre a base dunha aritmética ante todo íntima, tratando de atopar unha resposta adaptada ás nosas necesidades. Parece que isto é propio da nosa especie e que responde a unha inercia histórica e biolóxica. Como seres sociais, temos que desenvolver decisións rápidas, inmediatas, na nosa convivencia cotiá. Non nos interesa tanto a verdade como manter unha boa posición dentro do grupo e obter cuantos beneficios nos depare o noso lugar na xerarquía social. Así o explica a ciencia. Tratamos de defender os nosos beneficios e privilexios por encima de todo. Por iso, quedaremos satisfeitos con explicacións que nos convenzan, con independencia da súa verdade.

E isto é o que somos? É iso, e non a intelixencia racional, o que nos define como humanos?

Penso en todo isto mentres escoito na radio que o 24 de novembro, con motivo do Black Friday, é o día con máis volume de compras e pedidos por internet do ano. Comentan o impacto ambiental (a pegada de carbono) que provocarán os desprazamentos e a embalaxe dos paquetes. Deses pedidos, sinalan que ata un 25% serán obxecto de devolucións.

Fállanos a aritmética íntima, que dúbida cabe?

Non hai máis que ver como votamos.

Estaría ben recoñecer, aínda que sexa coa boca pequena, que somos capaces de malas decisións, vítimas de decisións precipitadas e irracionais.

“A idea que nos atormenta está feita de emocións fugaces, nacidas de estados fráxiles provocados ao mesmo tempo pola melancolía e a felicidade, polo movemento e a lentitude, pola vontade de amar e a esperanza tola de ser amados igualmente”, razoa Malek Chebel nun ensaio sobre o desexo. Do desexo nace a vontade, insiste. Máis que seres pensantes, somos seres deseantes.

E os nosos desexos non coñecen límites nun mundo empequeñecido, esquilmado, finito.