Cristina Calderón (1928, Isla Navarino en Tierra de Fuego). Depositaria e última falante da lingua yagán. En 2009 foi declarada “Tesouro Humano Vivo”, ao ser a depositaria e difusora das linguas e tradicións do pobo yagán. Este recoñecemento foi entregado polo Consello Nacional da Cultura e as Artes de Chile, no marco da Convención para a Salvagarda do Patrimonio Inmaterial, da Unesco de 2003.

Medrou xunto á súa familia que vivía apegada á cultura yagana dos seus devanceiros, mantendo os seus costumes e crenzas. Os yaganes habitaron o continente fai un 6 mil anos, navegando entre as canles do extremo sur, cubertos de graxa e peles de lobo para abrigarse das baixas temperaturas. Ademais eran fabricantes de canastros de xunco, técnica que hoxe aínda se mantén, tecendo sen usar ningún instrumento na súa confección. Coa chegada dos europeos a cultura comezou a decaer e mesturarse coa do Vello Continente.

Actualmente vive na localidade máis austral do mundo, en Villa Ukika (Puerto Williams, illa Navarino), xunto a un centenar de descendentes de yaganes. Aí, ela é a única que aínda fala o idioma de maneira nativa e está facendo un traballo de transmisión para lograr que a lingua se manteña. Nos últimos anos estivo empeñada en conservar e transmitir todo o relacionado coa cultura yagana e creou, xunto á súa neta Cristina Zárraga, un dicionario yámana-español, acompañado de imaxes de animais e un cd onde se escoita a súa voz falando o idioma. Ademais xuntas editaron o libro de lendas “Hai Kur Mamašou Shis”(Quero contarche un conto).

A neta tamén escribiu a biografía de Cristina en “Cristina Calderón, Memorias da miña avoa yagán” “É a única que fala o yagán de xeito fluido e leva os recordos aínda vivos na súa memoria. A miña avoa pertenceu á xeración que rexistrou o etnólogo Martín Gusinde. Unha xeración que aínda sostiña os coñecementos ancestrais traspasados oralmente entre os yámana (como se autodenominan os yaganes), e que aínda gozaba das liberdades de outrora, por exemplo, navegar libremente polas canles austrais e establecerse en todo o territorio”, comentou sobre a súa avoa Cristina Zárraga, nunha entrevista.

Actualmente Cristina Calderón traballa en cestaría, ademais do valioso traballo de difusión da súa cultura. Este ano cumpriu 93 anos.

ARTIGO RELACIONADO

• 10 anos no ronsel da Galería Mulleres.

11 ANOS DA GALERÍA MULLERES MUXÍA

• Setembro 21: A padexeira Teresa Portela protagoniza a Galería Mulleres de Muxía.
• Agosto 2021: A activista antirracista Zulaika Patel, protagonista da Galería Mulleres.
• Xullo 21: A arte indíxena de Tarsila do Amaral, protagonista do xullo da Galería Mulleres de Muxía.
• Xuño 2021: Margarita Salas, a ciencia protagoniza o xuño da Galería Mulleres.
• Maio 2021: A Fareira do Vilán guía a Galería Mulleres.
• Abril 2021: Diva Millapan, a loita das mulleres Mapuche na Galería Mulleres.
• Marzo 2021: A Galería Mulleres de Muxía cumple 11 anos lembrando a Elena Colmeiro.
• Febreiro 2021: A pintora Lolita Díaz Baliño protagonista do febreiro da Galería Mulleres.
• Xaneiro 2021: A Galería Mulleres de Muxía arrinca 2021 coa historia da pintora María Blanchard.
• Decembro 2020: A aviadora Amelia Earhart para o decembro da Galería Mulleres de Muxía.
• Novembro 2020: A bióloga e activista keniata Wangari Maathai, outra Premio Nóbel para a Galería Mulleres.
• Outubro 2020: A Galería Mulleres lembra á heroína Elena Piñeiro Castro, a Boticaria de Carnota.
• Setembro 2020: Coñecendo a historia de “As Marías” na Galería Mulleres de Muxía.
• Agosto 2020: A Galería Mulleres lembra a Jane Goodall.
• Xullo 2020: A artista antirracista Faith Ringgold protagoniza o xullo da Galería Mulleres.
• Xuño 2020: Os coidados tamén chegan á Galería Mulleres coa enfermeira Florence Nightingale.
• Maio 2020: A coruñesa Isabel Rei Pousada leva os monicreques á historia da Galería Mulleres.
• Abril 2020: Katherine Johnson, da NASA á historia na Galería Mulleres.
• Marzo 2020: Audre Lorde celebra os 10 anos de historia en feminino da Galería Mulleres de Muxía.
• Febreiro 2020: Galería Mulleres: Isabel Cabanillas, activista de 26 anos asasinada en México.
• Xaneiro 2020: A Galería de Mulleres estrea o 2020 coa mestra republicana ceense Mercedes Romero Abella.
• Decembro 19: A crítica de arte feminista, Micaela Fernández Darriba, é a protagonista da Galería de Mulleres en decembro.
• Novembro 19: Novembro acolle á abolicionista e activista feminista Sojourner Truth na Galería de Mulleres.
• Outubro 19: Greta Thunberg: acción contra a crise climática na Galería Mulleres de Muxía.
• Setembro 19: A activista asasinada Berta Cáceres protagoniza o setembro da Galería Mulleres.
• Agosto 19: Briggitte Baptiste: a loita medioambiental, e polos dereitos transxénero, toma a Galería Mulleres.
• Xullo 19: Carola Rackete, unha capitana de barco, e heroína, na Galería Mulleres.
• Xuño 19: A fotógrafa Lee Miller protagoniza o mes de xuño da Galería Mulleres.
• Maio 2019: Carme Adán: Feminismo galego activo para a Galería Mulleres.
• Abril 19: Agnés Varda, a precursora da ‘Nouvelle Vague’, protagonista do abril da Galería Mulleres.
• Marzo 19: Ma Rayne: A Galería Mulleres de Muxía lembra á Nai do Blues para celebrar 9 anos de historia en nome de muller.
• Febreiro 19: A Galería Mulleres de Muxía realza a figura de Mercedes Queixas Zas.
• Decembro 18: A titiriteira Larraitz Urruzola protagoniza o decembro da Galería Mulleres de Muxía:
• Novembro 2018: Novembro en negro na Galería Mulleres coa Nóbel da Paz Nadia Murab.
• Outubro 18: Teresa Castro, unha atleta costeira que bate marcas na Galería Mulleres.
• Setembro 18: A arte de Soledad Penalta protagoniza o setembro da Galería de Mulleres de Muxía.
• Xullo 18: A pintura abstracta de Berta A. Cáccamo chega á Galería Mulleres de Muxía.
• Xuño 18: A Galería Mulleres de Muxía repasa a loita de Angela Davís
• Maio 18: O maio da Galería Mulleres para coñecer a María Victoria Moreno, a protagonista das Letras Galegas
• Abril 18 A Galería Mulleres tamén chora o asasinato da activista brasileira Marielle Franco.
• Marzo 18: A Galería Mulleres de Muxía loita contra o esquecemento da morte da artista cubana Ana Mendieta.
• Febreiro 18: A palestina Ahed Tamíní protagoniza a Galería Mulleres do mes de febreiro.
• Xaneiro 18: Nacy Spero: Arte comprometida para comezar 2018 na Galería Mulleres
• Decembro 17: Judith Butler: A Filosofía “queer” toma o decembro da Galería Mulleres de Muxía.
• Novembro 17: A Galería Mulleres de Muxía resalta a figura de Victoria Camps.
• Outubro 2017: Chus Pato protagoniza a Galería Mulleres de Muxía
• Setembro 2017: A Galería Mulleres recupera a historia de Alice Guy, a primeira cineasta
• Agosto 2017: Mireia Belmonte dalle visibilidade á Muller no Deporte.
• Xullo 2017: A filósofa Celia Amorós protagoniza a Galería Mulleres do mes de xullo.
• Xuño 2017: A Galería Mulleres de Muxía homenaxea á feminista Fadela Amara
• Maio 2017: Carmen Blanco protagoniza a Galería Mulleres da biblioteca de Muxía
• Abril 2017: Maruja Mallo regresa á Galería Mulleres
• Marzo 2017: A Galería Mulleres recorda a xornalista e activista Carmen de Burgos
• Febreiro 2017: A Galería Mulleres descubre as pinturas de Sofonisba Anguissola
• Xaneiro 2017: A Galería Mulleres recoñece o traballo fotográfico de Ruth Matilda Anderson
• Decembro 2016: A Galería Mulleres de Muxía homenaxea a Eli Ríos
• Novembro 2016: María Balteira chega á Galería Mulleres da biblioteca de Muxía
• Outubro 2016: A Galería Mulleres dá voz á poesía mediática de Yolanda Castaño
• Agosto 2016: A Galería Mulleres lembra á primeira muller embaixadora da historia.
• Xullo 2016: A Galería Mulleres recupera a figura de Marguerite Duras.
• Xuño 2016: Unha das autoras máis destacadas da pintura chega á Galería Mulleres
• Maio 2016: Ecofeminismo dende a India para o maio da Galería Mulleres
• Abril 2016: Helena Villar Janeiro protagoniza a Galería de Mulleres da biblioteca de Muxía.
• Marzo 2016: Olympe de Gougues chega á Galería de Mulleres de Muxía
• Febreiro 2016: Rosalía de Castro volve á Galería de Mulleres de Muxía
• Xaneiro 2016: A Galería de Mulleres de Muxía homenaxea a Rosalía Fernández Rial
• Decembro 2015: A Galería Mulleres de Muxía lembra a historia de Ana Frank
• Novembro 2015: Unha oleira de Buño na Galería Mulleres.
• Outubro 2015: A Galería de Mulleres de Muxía homenaxea á escritora viguesa Ledicia Costas.
• Agosto 2015: A Rexubeira de Bergantiños, historia da Galería Mulleres:
• Xullo 2015: A Galería Mulleres de Muxía homenaxea neste xullo á escritora Emma Pedreira.
• Xuño 2015: Filosofía grega para o xuño da Galería Mulleres muxiá.
• Maio 2015: A Galería Mulleres queda na Coruña para coñecer a narrativa de Mercedes Leobalde.
• Abril 2015: A Galería Mulleres repara feridas cos poemas da arxentina Alejandra Pizarnik.
• Febreiro 2014: Coñecendo a provocadora literatura de Susan Sontag na Galería Mulleres.
• Xaneiro 2014: Erotismo para comezar o 2015 na Galería Mulleres.
• Decembro 2014: Mary Wollstonecraft trae o ensaio feminista á Galería Mulleres.
• Novembro 2014: Un recordo por Begoña Caamaño no novembro da Galería Mulleres de Muxía.
• Outubro 2014: Quen descubríu a Virginia Wolf na Galería Mulleres de Muxía?.
• Setembro 2014: A Galería Mulleres homenaxea por setembro a Ana María Matute.
• Agosto 2014: A ceense María Canosa protagoniza o agosto da Galería Mulleres.
• Xullo 2014: A Galería Mulleres de Muxía recupera a vida da mestra Ernestina Otero.
• Xuño 2014: Unha diva do ballet para o xuño da Galería Mulleres.
• Maio 2014: A Galería Mulleres lembra a loita polos dereitos de Mary Shelley.
• Abril 2014: Pintura romana para seguir coñecendo mundo coa Galería Mulleres de Muxía.
• Marzo 2014: >A Galería Mulleres celebra os seus 4 anos recuperando a historia nome a nome con Concha Blanco.
• Febreiro 2014: A escultura arxentina de Lola Mora protagoniza o febreiro da Galería Mulleres.
• Xaneiro 2014: A Galería Mulleres de Muxía arrinca 2014 co compromiso de Elena Poniatowska.
• Decembro 2013: A Galería Mulleres de Muxía achéganos ao mundo de Doris Lessing.
• Novembro 2013: A escultora francesa Camille Claudel chega á Costa a través da Galería Mulleres.
• Outubro 2013: Savia nova con Berta Dávila para o outubro da Galería Mulleres.
• Setembro 2013: Un setembro heroico con María Soliña na Galería Mulleres de Muxía.
• Xullo 2013: Marta Dacosta, máis compromiso social para a Galería Mulleres.
• Xuño 2013: A escritora Marica Campo protagoniza o xuño da Galería Mulleres.
• Maio 2013: Rebeca Baceiredo aporta pensamento á Galería Mulleres de Muxía.
• Abril 2013: A artista muxiá Eva Castiñeira na Galería Mulleres de abril.
• Marzo 2013: A Galería Mulleres de Muxía cumple 3 anos con Teresa Alvajar.
• Febreiro 2013: Fina Casalderrey. Unha académica da RAG para o febreiro da Galería Mulleres.
• Xaneiro 2013: Exeria: a primeira peregrina cristiá estrea o 2013 na Galería Mulleres de Muxía.
• Decembro 2012: Luz Pozo, poesía mariñá para a Galería Mulleres.
• Novembro 2012: Un baile con Carolina Otero dende a Galería Mulleres de Muxía.
• Outubro 2012: Anisia Miranda protagoniza o outubro da Galería Mulleres de Muxía.
• Setembro 2012: Chavela Vargas no inicio do novo curso na Galería Mulleres.
• Agosto 2012: Syra Alonso achéganos ás torturas da represión franquista dende a Galería Mulleres.
• Xullo 2012: A Galería Mulleres preséntanos á pedagoga Antía Cal.
• Xuño 2012: Remedios Varo, pintura surrealista para o xuño da Galería Mulleres.
• Maio 2012: Xela Arias: poesía e tradución para o maio da Galería Mulleres de Muxía.
• Abril 2012: A científica Angeles Alvariño protagoniza o abril da Galería Mulleres de Muxía.
• Marzo 2012: Aurora Marco protagoniza o mes de marzo da Galería Mulleres e se achega por Muxía.
• Febreiro 2012: O Concello de Muxía dedica o mes de febreiro da Galería Mulleres a María Reimóndez.
• Xaneiro 2012: A Galería Mulleres de Muxía inclínase ante Frida Calo.
• Decembro 2011: A Galería Mulleres lembra este mes de decembro á imprescibible Concepción Arenal.
• Novembro 2011: A Galería Mulleres recupera o compromiso de María Miramontes.
• Outubro 2011: A Galería Mulleres expón este outubro á escritora Teresa Moure.
• Agosto 2011: Luisa Villalta, na Galería Mulleres durante este mes de agosto.
• Xullo 2011: A galería Mulleres de xullo está dedicada á filósofa e profesora galega Mª Xosé Agra Romero.
• Xuño 2011: Simon de Beauvoír, unha pensadora no xuño da Galería Mulleres.
• Maio 2011: María do Carme Kruckenberg, muller do maio na Galería Mulleres.
• Abril 2011: A Galería Mulleres viaxa ata Alemaña para coñecer á pintora alemá Käthe Kollwitz.
• Marzo 2011: A fisterrá Celia Rivas protagoniza o marzal da Galería Mulleres de Muxía.
• Febreiro 2011: Xohana Torres, a muller de febreiro na Galería Mulleres de Muxía.
• Xaneiro 2011: Xaneiro é o mes de Luz Darriba na Galería Mulleres de Muxía.
• Decembro 2010: A pensadora María Zambrano, a protagonista do Novembro da Galería Mulleres.
• Outubro 2010: Marilar Aleixandre protagoniza o outubro da Galería Mulleres.
• Setembro 2010: Coñecendo á actriz María Casares coa Galería Mulleres.
• Agosto 2010: A actriz e escritora Paula Carballeira protagoniza o agosto da Galería Mulleres.
• Xullo 2010: A transgresora pintora Maruja Mallo protagoniza o xullo da Galería Mulleres de Muxía.
• Xuño 2010: A escritora e pioneira feminista María Xosé Queizán protagoniza o xuño da Galería Mulleres.
• Maio 2010: Muxía dedica o maio da Galería Mulleres a Rosalía de Castro.
• Abril 2010: A primeira muller membro da RAG protagoniza o mes de abril da “Galería Mulleres” de Muxía.
• Marzo 2010: María Lado estrea a Galería Mulleres do Concello de Muxía.

Fonte

• A Biblioteca da Muller de Muxía, da man de Viki Rivadulla.